.
SüS TaŞLaRı
Doğal Kıymetli TaŞLaR

SÜSTAŞLARINI NEREDE BULABİLİRİZ ?


ANKARA (Çubuk) Bölgesi: Bandlı, Çubuklu ve Yosun Agat

ANKARA (Güdül) Bölgesi: Taşlaşmış Ağaç

AFYON (Bayat) Bölgesi: Dentritli Opal ve Kalsedon

AYDIN (Çine) Bölgesi: Dağ Kristali Kuvars

AYDIN (Karacasu) Bölgesi: Dumanlı Kuvars

AYDIN (Koçarlı) Bölgesi: Dumanlı Kuvars

BALIKESİR (Dursunbey) Bölgesi: Ametist

BALIKESİR (Edremit) Bölgesi: Hematit

ÇANAKKALE (Biga) Bölgesi: Krizopras

ESKİŞEHİR (İnönü) Bölgesi: Dendritli Opal

ESKİŞEHİR (Sarıcakaya) Bölgesi: Kalsedon

İZMİR (Aliağa) Bölgesi: Bantlı Kalsedon, Agat, Silisleşmiş Ağaç

İZMİR (Konak) Bölgesi: Almandin (Granat)

İZMİR (Konak) Bölgesi: Rodonit

MANİSA (Gördes) Bölgesi: Akuvamarin (Beril)

MANİSA (Gördes) Bölgesi: Şörl (Turmalin)

MUĞLA (Milas) Bölgesi: Diyaspor

YOZGAT (Sorgun) Bölgesi: Goşenit (Beril)

YOZGAT (Sorgun) Bölgesi: Morganit(Beril)

YOZGAT (Sorgun) Bölgesi: Rubellit (Turmalin)







TÜRKİYE'DE YARI DEĞERLİ TAŞLAR
Türkiye'de yarı değerli taşların çıktığı yerler
Agat

Ankara-Çubuk-Susuz Köyü civarında skolezit agat (çubuklu agat) ve ateş agatı şeklindeki oluşumlar kalsedon ve kuvars oluşumları ile beraber görülebilmektedir. Yer yer gelişmiş bantlı agatlar kuvars oluşumları ile beraber görülmektedir. Agatlar esas itibarı ile riyolitik kayaçlar içerisinde gözlenmektedir. Volkanik faaliyetler sonrası devam eden silisli suların dolanımı riyolitik kayaçları ornatarak veya çatlaklarına yerleşmiştir. Agatların çubuk yapısı düşük metamorfizma ürünü olarak sonradan gelişen zeolitlere işaret eder. Eskişehir'de de kalsedonlar bantlı agatlar, dendritli agatlar ve sard şeklindeki oluşumlar şeklinde görülmektedir (dendridli yapılar genelde Mg ve Fe çözeltilerinden dolayı meydana gelmektedir).
Bilecik'te Yalakdere köyü civarında şeffaf opaller ile beraber oluşmuş yosunlu agatlar görülmektedir. Çamlıdere ve Kızılcahamam'da silisleşmiş (taşlaşmış) ağaç agatları ve opalleri görülebilmektedir. Yozgat agatları da kendine has konturlu desenleri ile dikkati çekmektedir. Erzurum-Şenkaya'da da agat oluşumları görülmektedir. Ayrıca yurdumuzda agat oluşumlarına özellkle sıcak su kaynakları çevresinde sıkca rastlanmaktadır.

Aktinolit

Ca(MgFe)3(Si8O22)(OH)2 Bir asbet minerali olan aktinolit koyu yeşil, siyahımsı yeşil renklerde ekseriyetle tremolit ve diğer serpantin mienralleri ile görülmektedir. Şeffaf olanlar Nefrit adı ile anılmaktadır ve piyasada nefrit-jade diye satılmaktadır. Yurdumuzda Küre dağlarında bulunmaktadır. Ayrıca Erbağ-Tokat'ta da aktinolit'e rastlanmaktadır, muhtemelen de krom ocaklarında serpantin ile beraber az çok olarak bir çok yerde bulunmaktadır.

Ametist

Demiroksitçe zengin suların yeryüzeyine yakın koşullarda (muhtemelen 50m'leri geçmeyecek ve 100 derece sıcaklığı aşmayacak koşullarda) hematit oluşumuna bağlı olarak ekseriyetle görülür. Özellkle Dursunbey-Balıkesir ,Ordu-Fatsa ve Yozgat civarinda ametist oluşumları görülmektedir.

Apatit

Ca5(PO4)3(OH,F,Cl) Yurdumuzda Bitlis ve Menderes Masifinde disten pegmatitleri içerisinde apatit oluşumları yeşilimsi kristaller olarak görülmektedir. Yayladağ-Hatay ve Birecik-Urfa'da da ise fosfat yatakları içerisinde apatit oluşumları görülmektedir.

Aragonit

CaCO3 Türkiye'de değişik yerlerde görülmektedir. Afyon civarlarında mermer oluşumları ile beraber bantlı olarak görülmekle beraber, Antalya'da mercan olarak görülmektedir. Yer yer şarap sarısı renginde süs taşı kalitesinde örnekleri görülebilmektedir.

Azurit

CuCO3H2O Tipik lacivert rengi ile en başta kalkopirit olmak üzere bakırlı kayaçlar içerisinde pirit, malahit, krizokol, kovelin, kuprit ve bornit gibi mineraller ile birlikte sekonder mineraller olarak bulunur. Türkiye'de bakır yataklarında, özellikle Karadeniz'de ekseriyetle görülür. Ayrıca çinko ve kurşun ocaklarında da ikincil mineral olarak bulunabilir

Beril mineral grubu

(Be3Al2Si6O18) Yeşil olanına zümrüt, pembe olanına morganit, sarımsı olanına heliodor, grimsi mavi olanına akuamarin ismi verilir. Yurdumuzda Manisa-Gördes'teki feldispat ocaklarında granit pegmatitler içinde akuamarin oluşumları görülmektedir. Ayrıca geçmişte Erzurum-Şenkaya'da Zümrütköy civarında da zümrüt işletildiği bildirilmektedir.

Disten (kiyanit)

Manisa-Demirci-Üşümüş, Manisa-Demirci- İsmailler köyü civarında Menderes Masifinde özellikle mika şistlerin içerisinde yer yer kuvars ve biotit mika ile beraber görülmektedir. Yer yer 10 cm'yi geçen dilinimleri gelişmiş genelde akuamarin mavisi renginde yer yer de griye ve laciverte kaçan renkte kristaller görülebilmektedir. Ayrıca Yozgat-Akdağmadeni ve Bitlis Masifinde kiyanite rastlanmaktadır.

Diaspor

Muğla-Milas civarında eski boksit ocaklarında zımparataşı oluşumları içerisinde nispeten daha hafif metamorfizma geçirmiş veya zımparataşına henüz dönüşememiş mineraller olarak hematit, manyetit ve korund ile beraber bulunur. Şarap sarısı rengi, kristal yapısı ve 6 civarındaki sertliği tipiktir. Nebi köyü civarinda eski zımpara ocaklarından kalan malzemeler içerisinde (mermerli ve aragonitli kayaçların içerisinde) diaspor artıklarına rastlanmaktadır.

Dumortierit

Al7(BO3)(SiO4)3O3 Eskişehir civarında ve Bitlis Masifinde Al'ce zengin metamorfik kayaçlarda mavimsi renklerde görülebilmektedir. Turmalin, kiyanit ve topaz ile beraber bulunabilir.

Florit

CaF2 Hidrotermal kökenli çinko ve kurşun yataklarında, sıcak su kaynaklarında ayrıca uranyum mineralleri ile beraber sıkça florit damarlarına rastlanır. Leylak, mor, yeşil, sarı ve beyaz renklerde bulunabilirler. Renk cümbüşü gösteren numuneler özellikle takı yapımında tercih edilir. Kırşehir-Kaman'da ve Ciçekdağında mor florit, Yozgat'ta yeşil florit, Bursa-Uludağ'da ise beyaz florit bulunmaktadır.

Granat-garnet (lal taşı)

Almandin

Fe3Al2(SiO4)3 Menderes Masifiinin Muğla-Milas-Alabandin civarındaki metamorfik mika şistleri içerisinde ve Izmir-menderes-Görece Köyü dere yataklarında özellikle görülebilmektedir. Menderes Masifinin Manisa-Demirci kesiminde de ve Akdağ metamorfik masifinde de almandin'e rastlanmaktadır. Pirop : Mg3Al2(SiO4)3 Eskişehir-Sarıcakaya- İğdir dere kumları içinde ufak pirop kristalleri görülür. Bu pirop kristalleri eklojit türü ultramafik (manto malzemesi) kayaç kökenlidir. Uvarovit Ca3Cr2((SiO4)3 : Kromit ve kemmererit ile ekseriyetle bulunur. Yurdumuzda özellikle Bursa, Hatay ve Elazığ'daki krom ocaklarında tipik yeşil rengi ve yer yer kübik kristal yapısı ile görülmektedir

Jadeit

NaAlSi2O6 Jadeit, yeşim taşının minerolojik ismidir. Ülkemizde Bursa-Harmancık civarında mangan iyonlarından dolayı leylak bir renk hali alan örnekleri görülmektedir. Yüksek basınç, düşük sıcaklık bölgesel metamorfizma ürünü olarak albit'ten türediği düşünülmektedir. Harmancık'ta tipik koyu yeşil renginin yanısıra morumsu ve nadiren siyah renkte de görülebilmektedir. Aynı zamanda krom ocaklarında yan ürün olarak da bulunabilmektedir. Krom ocaklarında ekseriyetle yeşil renkte görülmektedir.

Jasper

x·SiO2 Genelde karbonatlı kayaçların silisli sular tarafından ornatılması ve silisleşmeye bağlı olarak oluşmaktadır. Genelde sert ve mat renklerdedir. Çeşitli renklerde ve böbrek yapılı olarak da görülebilir. Yeşilimse kırmızımsı renklerine kantaşı da denmektedir.

Karsedon

Böbrek yapılı, jel yapılı mat, şefffaf , yarı şeffaf, çatlak dolgusu şeklinde çeşitli oluşumları vardır. Silisli suların bulunduğu ortamlarda hızlıca çökelmesi sonucu, ekseriyetle yeryüzüzünde. Eskişehir-Sarıcakaya ve Mayıslar civarında kumtaşları ve fay çatlakları içerisine yumrular şeklinde yerleşmiş olarak genelde mavimsi, morumsu, yer yer dendritli kalsedon oluşumları opal, jasper veya krizopras oluşumları ile beraber görülmektedir. Tokat-Zile'de tipik leylak ve mor renkte kalsedon çakılları ve Yozgat civarında yer yer ametist ile beraber böbrek yapılı kalsedonlar görülmektedir. Bolu-Kıbrıscık'ta ve Türkiye'de özellikle jeotermal kaynakların ve fay çatlaklarının bulunduğu yerlerde çeşitli kalsedon oluşumları görülmektedir (Izmir-Seferihisar-Yukarıdoğanbey örneği)

Kordiyerit

Istranca masifinde Demirköy plütonu çevresinde granitin gnaysa dönüştüğü yerlerde kordiyerite andaluzit ile beraber rastlanmaktadır. Menderes masifinde (Simav) de kordiyerite rastlanamktadır Koyu mavi süs taşı örnekleri piyasada iyolit adı ile satılmaktadır

Korund

Al2OO3 Manyetit, topaz, turmalin, diaspor gibi mineraller ile bölgesel metamorfizma geçirmiş boksitli kayaçlarda görülebilir. Türkiye'de özellikle Menderes Masifinde zımpara yatakları içerisinde Diaspor ve Manyetit ile beraber bir alaşım olarak rastlanmaktadır. Korund'un pembe kırmızımsı olanına yakut (krom iyonları içeriğinden dolayı), mavi renkte olanına safir (titanyum iyonlarından dolayı).

Krizopras Ni-SiO2 Özellikle katılaşmış mağmanın farklılaşmaya uğradığı yerlerde (örneğin peridotun serpantinleşmeye başladığı yerlerde) kromit ve nikel gibi maden oluşumlarına paralel olarak yeşil renkteki kalsedon oluşumları gözlenebilir. Yüzde olak az miktardaki Ni bileşikleri bile katılaşmış mağmanın bulunduğu ortama yeşilimsi renge vermeye yeter. Krizoprasın metalik parçacıklar veya çeşitli mikalar içermesi durumunda oluşum avanturin olarak da adlandırılır. Manisa-Alaşehir'de sarımsı-yeşil krizopras, Biga'da koyu yeşil, Eskişehir-Sivrihisar'da gene koyu yeşil (buradaki krizopras yatakları muhtemelen Osmanlı döneminde işletilmiştir)

Kuvars

SiO2 Aydın-Çine-Ovacık, Aydın-Koçarlı'da (dağ köyleri), Karacasu'da Menderes Masifine ait Asmasiflerde masif boyunca yer yer iri dağ kristallerine dumanlı kuvars ve citrin ile beraber rastlanmaktdır. Özellikle metamorfizmanın şiddetli olduğu yerlerde sıkça kuvars damarlarına da rastlanır. Gnays oluşumları içerisinde kuvarsla beraber siyah turmaline (şörl) de rastlanmaktadır. Çine'nin dağ köylerinde özellikle Ovacık ve daha yukarı köylerinde dumanlı kuvars ve 30-40 cm'yi bulan şeffaf dağ kristalleri oluşumları görülmektedir. Ayrıca Beypazari'nda ve Kars-Kağızman'da da kuvars damarlarına ve cm'leri bulan kristallere rastlanmaktadır.

Malahit

CuCO3 Tipik koyu yeşil rengi ve yer yer konsantrik desenleri ile en başta kalkopirit olmak üzere bakırlı kayaçlar içerisinde pirit, azurit, krizokol, kovelin, kuprit ve bornit gibi mineraller ile birlikte sekonder mineraller olarak bulunur. Türkiye'de bakır yataklarında, özellikle Karadeniz'de ekseriyetle görülür. Ayrıca çinko ve kurşun ocaklarında da ikincil mineral olarak bulunabilir.

Manyezit

MgCO3 Esas olarak serpantinleşemey bağlı olarak serpantin mineralleri ve opal, kalsedon oluşumları ile beraber veya kromit, nikel cevherleşmesinin olduğu yerlerde görülür. Böyle yumru yapılı açık beyaz renkli örneklere Bursa-Harmancık ve Orhaneli civarındaki krom ocaklarında rastlanır. Ayrıca Afyon civarında jel manyezit şeklinde sedimanter kökenli oluşumlar da vardır. Kütahya'da ve Erzurum'da önemli manyezit oluşumları gözlenmektedir. Piyasada -muhtemelen Zimbabwe kökenli- damarlı örnekleri "howlit" adı altında satılmaktadır.

Oltutaşı C+xSi02 Linyit oluşumları ve silisleşmeye başlamış odun köürü içerisinde yer altındaki katmanlarda oltu taşlarına özellikle rastlanmaktadır. Literatürde adı "gagat" veya "jet" diye geçmektedir. Dünyadaki en büyük rezervlerden biri Türkiye'dedir. Galeriler yolu ve yer altı madenciliği ile oltu taşı çıkarılmaktadır.

Opal

SiO2-xH20 Afyon-Bayat opal çakılları yosunlu opal, süt opali, jasper-opal ve yer yer kalsedon şeklinde görülmektedir. Özellikle Bayat çıkışında hemen yol güzergahının sağında ve solunda (mağaralar bölgesinde) çeşitli opal çakıltaşları görülebiliyor. Opaller ekseriyetle jasper-opal, chlor-opal , bejimsi ve bal rengi opaller şeklinde. Opalit türü opal kalsedon karışımı oluşumlar da görülmektedir. Tabakalı manyezit oluşumları yer yer opal oluşumlarına eşlik etmektedir. Opallerde sıkça siyahca dendritik mangan oluşumlarına rastlanmaktadır. Yer yer opaller, önceden oluşmuş olan autinit minerallerinin yerlerine sübstitüsyon yolu ile yerleşmişdir. Eskişehir-İnönü'de dendritli opal ve Eskişehir-Karkın'da süt opali oluşumlarına da rastlanmaktadır. Bursa-Harmancık ve Kütahya-Simav'da ateş opali oluşumlarına rastlanmaktadır. Bursa'daki ateş opali kahverengimsi olmakla beraber Kütahya'da tipik dünyaca ünlü turuncumsu kırmızı ateş opali oluşumları görülmektedir. Erzurum-Şenkaya zümrüt opali oluşumları da Türkiye'deki yeşil opal oluşumları içinde önemlidir. Şenkaya opallerinde manzara oluşumları özellikle tipiktir.

Obsidiyen

Asidik volkanizmanın geliştiği ve mağmanın yeryüzünde akarken hızla soğuduğu, kristalleşmenin gerçekleşemediği ve iyonların kayaç içinde rastgele dağılarak kayaçlara camsı bir görünüm verdiği örneklere genel olarak obsidiyen adı verilir. Özellikle Kars Erzurum arasındaki yörede görülen obsidiyenler kıta-kıta çarpşması sonucu olarak meydana gelen volkanizma faaliyetleri ürünleri olarak oluşmuştur. Obsidiyenler bölgede farklı zamanlarda farklı özelliklerdeki volkanik faaliyetlerinin son püskürme döneminde meydana gelen riyolitik volkanizmaya bağlı olarak oluşmuştur. Sarıkamış-Yayıklı köyünden ormanlı araziye doğru giderken orman bölgesine yaklaştıkça çakıltaşları boyutunda ve daha iri kayaç oluşumları şeklinde simsiyah obsidiyen, gri-siyah obsidiyen , mahagony-obsidiyen (benekli obsidiyen) ve daha az görülmekle beraber yosun desenli parlak obsidiyenler de görülmektedir Kars-Sarıkamış-Mescitli civarında da yer yer perlitik ve çakıltaşı şeklindeki kayaç oluşumları olarak camsı şekillerde (vitrofirik) arazide rahatlıkla gözlenebilen obsidiyenler yer yer araziyi tamamen kaplamış durumda görülebilmektedir. Ayrıca Bitlis'de ve Nevşehir civarında nadir olarak yeşilimsi obsidiyen oluşumları görülmektedir

Oligoklas-Feldispat (güneş taşı)

Na(AlSi3O8)- Ca(Al2Si2O8) Bilecik'teki feldispat ocaklarında "güneş taşı" şeklinde hematit kapanımlarından veya pulcuklarından dolayı kırmızımsı ışıldak feldispat oluşumları görülmektedir.

Olivin

(FeMg)2SiO6 Toros dağlarında zeberced ismiyle de anılan zeytin yeşili kahverengi arasında olivin oluşumları mevcuttur. Şeffaf yeşil olan türü peridot diye de anılmaktadır. Olivin, Türkiye'deki peridotit masiflerinin olduğu ve serpantinleşmenin görüldüğü yerlerde rastlanmaktadır, örneğin Muğla ve Bursa kromit ocaklarında.

Ortoklas

KaAlSi3O8 Özellikle şeffaf kristalleri takı yapımında kullanılır. Şeffaf ve renk değiştiren çeşitleri adularya veya aytaşı diye de andlandılır. Beyaz , sarı, turuncu ve mavimsi renklerde olabilir. Aydın-Çine(Ovacık ve Yeniköy köyleri) ve Muğla-Yatağan feldispat ocaklarında şeffaf kristallere rastlanmaktadır.

 

Rodonit

MgSiO3 Izmir'in Konak ilçesi Güzelbahçe-Payamlı köyü yolu üzerinde morumsu renklerde siyahımsı mangan kapanımları ile beraber görülmektedir.

Rodokrozit

MgCO3 Izmir'in Menderes ilçesine bağlı Efemçukurunda konsantrik şekillerde morumsu renkte rodokrozite rastlanmaktadır.

Rutil

TiO2 Özellikle Izmir-Ödemiş ve Bursa-Keles'te Rutil ve Rutil kuvarsa rastlanmaktadır. Ayrıca Bitlis Masifinde ve diğer masiflerde de muhtemelen rastlanmaktadır.

Sepiyolit

MgOxH2OxSiO2 Özellikle Eskişehir'de ultrabazik kayaçların ayrışma ürünü olarak serpantin ve manyezit oluşumuna parallel olarak görülmektedir. Sediman olarak çeşitli kil oluşumları ile beraber sepiyolit yataklarına da rastlanmaktadırlar (bunlar genelde 2.kalite sepiyolit oluşumlarıdır).

Smitsonit

ZnCO3 Özellikle kurşun ve çinko cevherleşmesinin karbonatlar içerisinde vukuu bulduğu yerlerde ikincil mineral oluşumu olarak galenit, sfalerit, seruzit, anglezit ile berbar görülür. Özellikle yeşilimsi ve gri-mavimsi renklerde böbreğimsi yapıda olarak görülebilir.

Spekülarit

? F2O3 Kayseri'de, Yozgat-Sarıkaya manganez yataklarında ve Pötürge-Malatya'da metalik parıltılı oluşumlar dikkat çekmektedir. Türkiye'deki spekülarit yatakaları sadece maden yatağı olarak değerlendirilmektedir. Yarı değerli taş olarak henüz kullanım alanı yaratılamamıştır.

Topaz

AlSi2O4(FOH)2 Yurdumuzda değişik yerlerde özellkle apatit, disten ve turmalin ile beraber metamorfik masiflerde rastlanmaktadır. Bursa-Keles, Pötürge-Malatya ve Simav civarında metamorfik kayaçlarda rastlanmaktadır.

Turmalin

Yurdumuzda Yozgat-Doğankent-Oruklar köyü civarında granitik oluşumlar içerisinde Li'ce yüksek oranda pembe Turmalin olarak bulunur. Ayrıca Menderes Masifinde metamorfik kayaçlar içerisinde gnays içerisinde Aydın-Çine ve Karacasu'da siyah Turmalin'e rastlanmaktadır. Pötürge-Malatya'da pirofillit yataklarında dravit'e (kahverengi turmalin) rastlanmaktadır.



 


Yozgat-Doğankent-Oruklar köyü yakınlarında granitaplit ve pegmatitlere bağlı olarak rubellit (pembe turmalin) kristalleri bulunmuştur. Gelişmiş dilinimleri nedeniyle işlenememektedir. 

Pembe Turmalin Turmalin, karmaþýk kimyasal formüllü, bor içeren aluminyumlu bir silikat mineral grubunun adýdýr. Yozgat ilinin 35 km doðusunda, Orta Anadolu Kristalin Kompleksinin doðusundaki eþleniði olan Akdað masifinin batý kenarýnda, pegmatitik birimler içinde pembe turmalin mineralleri bulunmaktadýr. Yozgat Sarýkaya ilçesi Kargalýk köyü GD'sunda, 30 m. boyu ve 15 m. eni olan KD-GB yönlü bir yarmada, pegmatit damarlarýnýn lökogranitler içerisinde yer aldýðý ve bu kayaçlarýnda mermerler içine sokulum yaptýðý izlenmektedir (Türeli ve dið.,2000).

Akuvamarin Mavimsi yeþil renkli bir beril türü olan akuvamarin kristalleri Manisa ili Gördes ilçesi civarýnda bulunmaktadýr (Türeli ve dið.,2000).


Mor/Leylak Jadeit Mor/leylak renkli jadeitli (jadeit bir piroksen türüdür) kayaçlar Bursa ilinin 60 km güneyinde Harmancýk ilçesine baðlý Bektaþlar köyü civarýnda gözlenmiþtir (Türeli ve dið.,2000).

Prof. Dr. Murat Hatipoğlu, sosyal paylaşım sitesinden şu açıklamayı yaptı:

Mor jade veya benim uluslararası literatüre soktuğum yeni ismiyle TÜRKİYENİT başlıca jadeit, kuvars, flogopit, klorotoid, epidot ve ortoklas isimli altı mineralden oluşmuş Tavşanlı jeolojik zonunda bulunan skarn türü bir kayaçtır. Mor renk bu altı mineralin renklerinin bir karışımı olarak ortaya çıkmıştır.”

 

İlçeye bağlı Akpınar ve Ulu Mahalle arazilerinde bulunan mor renkli taş, mücevher ve takı tasarımında çok aranan cevherlerden biri konumunda.

İlçeye bağlı Ulu Mahalle’de oturan Ali Aydın’a ait tarlada bulunan mor renkli taşın akıbeti uzun süredir bilinmiyordu.

Kamyonlarla köylüden ucuz fiyata satın alınan taşların takı tasarımında kullanıldığı ortaya çıktı.

Önceki gün, Harmancık ve civarında gerçekleştirilen bilimsel araştırmalar sonucu bulunan süs taşına yeni bir ad verildiğini öğrendik.





Tabloya ait açıklamalar 1-Mineralojik olarak grup oluşturan süstaşlarında önce genel grup adı belirtilmiş daha sonra da bu gruba ait olan taşlar özellikleri ile sıralanmıştır. Grup oluşturmayanların ise sadece adları belirtilerek özellikleri sıralanmıştır. 2-Boyutları 5 karata (1 karat=0.2 gram) kadar olan taşlar küçük, 50 karata kadar olan taşlar orta, 50 karattan fazla olan taşlar büyük olarak sınıflandırılmıştır. 3-Maliyetleri karat başına 25 dolara kadar olan taşlar düşük maliyetli, karat başına 200 dolara kadar olan taşlar orta maliyetli ve karat başına 200 dolardan daha fazla olan taşlar yüksek maliyetli olarak sınıflandırılmışlardır. 4-Sertlik Mohs ölçeğine göre verilmiştir. 5-Özgül ağırlık gram/cm3 olarak verilmiştir. 6-Tabloda sergilenen mineraller dünya pazarlarında alımı-satımı yani belli bir piyasası olan taşları kapsamaktadır. Sadece çeşitli ülkelere özgü olan ve genellikle yarıkıymetli taş sınıfına giren bir çok taş daha vardır. Ancak bunlar gerek üretim miktarları gerekse piyasadaki alımı, satımı ve dolaşımı itibariyle fazla önemli olmadıklarından Minerals Years Book gibi uluslar arası bir yayında yer alamamaktadır. Türkiye'ye özgü önemli taşlardan olan Kristal Diaspor, Lületaşı, Oltutaşı, Kemererit de bu konumda olduğundan listede bulunmamaktadır. Türkiye’de Kıymetli ve Yarıkıymetli Taşlara Örnekler Zümrüt İstanbul Topkapı Müzesi Hazine Dairesinde sergilenen olağanüstü güzellikteki zümrüt kristallerinin çekiciliğinin yanı sıra, Anadolu'da zümrüt bulunduğu ve hatta Topkapı müzesindeki zümrütlerin Eskişehir Sivrihisar yöresinden geldiği söylentileri kaynaklarda belirtilmektedir (Türeli ve diğ.,2000). Diaspor Türkiye'den başka dünyanın hiçbir yerinde bulunmayan iri şeffaf kristal diasporların AlO(OH) ülkemiz süstaşları arasında önemli bir yeri vardır. Menderes masifinin örtü birimlerini oluşturan Menteşe formasyonu içinde yer alan ve Bafa Gölü'nün güneyinde bulunan Küçükçamlıktepe ocağı metaboksit yatakları süstaşı kalitesinde diaspor kristalleri içermektedir (Türeli ve diğ.,2000). Doğal zümrüt kristalleri (mta.gov.tr) Pembe Turmalin Turmalin, karmaşık kimyasal formüllü, bor içeren aluminyumlu bir silikat mineral grubunun adıdır. Yozgat ilinin 35 km doğusunda, Orta Anadolu Kristalin Kompleksinin doğusundaki eşleniği olan Akdağ masifinin batı kenarında, pegmatitik birimler içinde pembe turmalin mineralleri bulunmaktadır. Yozgat Sarıkaya ilçesi Kargalık köyü GD'sunda, 30 m. boyu ve 15 m. eni olan KD-GB yönlü bir yarmada, pegmatit damarlarının lökogranitler içerisinde yer aldığı ve bu kayaçlarında mermerler içine sokulum yaptığı izlenmektedir (Türeli ve diğ.,2000). Doğal Diaspor kristalleri (mta.gov.tr) Turmalin kristalleri (mta.gov.tr) SDUGEO e-dergi SEMİNER 16 Akuvamarin Mavimsi yeşil renkli bir beril türü olan akuvamarin kristalleri Manisa ili Gördes ilçesi civarında bulunmaktadır (Türeli ve diğ.,2000). Mor/Leylak Jadeit Mor/leylak renkli jadeitli (jadeit bir piroksen türüdür) kayaçlar Bursa ilinin 60 km güneyinde Harmancık ilçesine bağlı Bektaşlar köyü civarında gözlenmiştir (Türeli ve diğ.,2000). Opal Silika grubu minerallerden olan opal (SiO2.nH2O) kristobalitin kriptokristalin bir formu olup diğer silika minerallerinden farklı olarak %4-20 oranında su içerir. Türkiye'de birçok yerde opal mostraları gözlenmiştir. Eskişehir-Sivrihisar, Çankırı-Şabanözü, Kütahya-Dereyalak ve Turgutlu, Kütahya Merkez Yoncalı kaplıcaları civarı, Balıkesir ve Çanakkale illerine bağlı Bayramiç-Yeniköyde, Ayvalık-Mezarlıkaltı mevkiinde, Dikili-Yenikansız köyünde, İvrindiHabibler ve Küçükşapçı köylerinde, MalatyaArguvan ilçesi gibi Türkiye'nin birçok yerinde opal mineralleşmesi vardır. Ancak süstaşı özelliğine sahip değillerdir. Sadece dünya literatürüne geçmiş Kütahya ateş opali süstaşı kalitesindedir (Türeli ve diğ.,2000). Doğal Jadeit (tunagem.com) Opal (dogaltaki.com) Lületaşı Lületaşı (sepiolit) beyaz renkli, masif ve kimyasal formülü Mg4Si6O15(OH)26H2O olan bir kil mineralidir. Lületaşı Eskişehir yöresine özgü bir taştır ayrıca Konya ili Yunak ilçesi civarında da bazı yataklanmalar bilinmektedir (Türeli ve diğ.,2000). İşlenmiş Akuvamarin (melegim.net) Oltutaşı Kara Kehribar ismi de verilen oltutaşı, siyah renkli, parlak, yoğun ve homojen bir linyit çeşididir. Oltutaşı Erzurum ili Oltu ilçesinin yaklaşık 12 km KD'sunda Akdağ'ın KD'ya doğru uzantısını oluşturan Dutludağ çevresinde bulunur (Türeli ve diğ.,2000). Doğal ve işlenmiş lületaşı (mta.gov.tr) Doğal ve işlenmiş oltutaşı (mta.gov.tr) SDUGEO e-dergi SEMİNER 17 Ateş opali Ateş opali Uşak-Kütahya karayolundan ayrılarak gidilen Simav ilçesinin Karamancı köyü yakınlarında bulunmaktadır. Ayrıca Gediz ve Simav ilçeleri arasında Şaphane beldesinde rastlanılmaktadır (Türeli ve diğ.,2000). Ametist Eflatun rengi ile karekteristik olan ametist açık eflatun tonlarından koyu mor renge kadar değişen renklerde bulunabilir ve rengin koyuluğuna bağlı olarak değeri artar. BalıkesirDursunbey-Güğü köyü civarında, ÇanakkaleLapseki, Yozgat-Divanlı, Ordu-Gülköy, Giresun- Şebinkarahisar'da ametist kristalleri bulunmaktadır (Türeli ve diğ.,2000). Kuvars Aydın-Çine ilçesi, Aydın-Denizli karayolu üzerindeki Karacasu ilçesi, Aydın-Koçarlı, Ağrı-Taşlıçay, Yozgat-Yerköy, Trabzon-Çaykara-Ögene, TrabzonMaçka-Kuşdil, Gümüşhane-Karadağ, KırklareliDemirköy, Hakkari-Uludere, Çanakkale-Yenice, Konya-Tepeköy yörelerinde kristal kuvarslara rastlanmaktadır (Türeli ve diğ.,2000). Ateş Opali (gittigidiyor.com) Dumanlı Kuvars Dumanlı kuvars isminden de anlaşılacağı gibi açık kahverengiden siyaha kadar değişebilen tonlarda dumanlı renk içeren bir kuvars çeşididir. Aydın- Çine-Koçarlı yöresinde gözlenmektedir (Türeli ve diğ.,2000). Doğal kuvars (tr.wikipedia.org) Doğal dumanlı kuvars kristalleri (tr.wikipedia.org) Doğal Ametist kristalleri (tr.wikipedia.org) SDUGEO e-dergi SEMİNER 18 Kalsedon Kalsedon, düşük sıcaklıklarda kayaçların boşluk ve çatlaklarında, silisli çözeltilerin çökelmesi ile oluşur. Eskişehir-Sarıcakaya ve Seyitgazi, AnkaraBeypazarı ve Çubuk, Çankırı-Orta, Bolu-Kıbrıscık, Balıkesir-Dursunbey, Bandırma ve Gönen, Çanakkale-Biga, Tokat-Zile, Sivas-Kangal, Konya- Çayırbağ ve Altınekin, Ordu-Fatsa ve Ünye, Giresun-Bulancak, Rize-İkizdere, Bursa-Orhaneli gibi birçok yöremizde değişik renklerde kalsedonlar bulunmaktadır. Ancak bunlar arasında mavi kalsedonun özel bir değeri vardır (Türeli ve diğ.,2000). Jasper Jasper içerdiği hematit nedeniyle kırmızı renklidir. Fakat diğer demir oksit mineralleri nedeniyle sarı veya kahverengi de olabilir. Ankara-Beypazarı Kösköy, İstanbul-Çatalca ve Silivri, BalıkesirGönen Şaroluk yörelerinde örnekler bulunmuştur (Türeli ve diğ.,2000). Mavi Kalsedon Mavi kalsedonlar kahverengi-kirli sarı renkli bir dış kabuklu çevrelenmiş, çapları 5-20 cm. arasında değişebilen yumrular halindedir. EskişehirSarıcakaya bölgesinde görülmektedir (Türeli ve diğ.,2000). Agat Agat bantlarının renkleri beyazdan gri ve siyaha kadar değişebilir. Ayrıca kırmızı gölgelenmeler kahverengi ve daha ender olarakda mavi yeşil veya lavanta renkleri gösterebilir. Ankara-Çubuk Susuz, Ankara-Çamlıdere Burçalar, AnkaraKızılcahamam Alpagut, Afyon-Karakaya, BilecikBozuyük Karaçayır, Bilecik-Merkez Abbascı ve Aşağıköy, Bursa-Orhaneli Büyükorhan, ÇanakkaleBayramiç, Eskişehir-İnönü Dereyalak, Ordu-Fatsa, İstanbul-Şile, Gümüşhane-Şiran Norşun, Kalsedon (tr.wikipedia.org) Mavi Kalsedon (kristalleringucu.blogcu.com) Rize-İkizdere, Giresun-Görele, Trabzon-Afşin Yanbolu yörelerinde agat bulunmaktadır (Türeli ve diğ.,2000). Agat (mta.gov.tr) Jasper (en.wikipedia.org) SDUGEO e-dergi SEMİNER 19 Krizopras İnce taneli kuvarsın yeşil renkteki çeşidine verilen isimdir. Rengi parlak elma yeşilinden soluk yeşilimsi sarıya kadar değişebilir. Çanakkale-Biga Dikmen köyü civarında, Tokat-Artova Doğanca ve Ulusu ile Tokat-Zile Çekerek yörelerinde gözlenmiştir (Türeli ve diğ.,2000). Nefrit Demir içeren bir kalsiyum magnezyum silikat olan nefrit aktinolit-tremolit serisine bağlı bir amfibol cinsidir. Nefritler genelde yeşil rengin tonlarında çatlaklı bir yapı sunarlar. Nefrit mineraline Manisa'ya bağlı Gördes-Borlu ilçeleri arasında rastlanır (Türeli ve diğ.,2000). Kemererit Mor menekşe renkli bir krom mikası olan kemererit kristalleri Erzincan-Erzurum-Bayburt üçgeni arasındaki Kop dağının, Büyük Ezan krom ocağına bağlı Doğu Ezan ve Pembe Gül ocaklarında bulunmaktadır (Türeli ve diğ.,2000). Granat Kübik sistemde kristalleşen oldukça sert, benzer kimyasal bileşimlere sahip aluminyum silikatlara verilen genel bir grup adıdır. Şeffaf, güzel renklere sahip, işlenebilecek irilikteki granat kristalleri süstaşı olarak değerlendirilir. Muğla-Yatağan Kaplancık, Aydın-Menderes Görece, Sivas-Divriği Dumluca, Ankara-Bala Kesikköprü, MalatyaPötürge Ersele, Malatya-Sürgü, Bitlis-Mutki, BursaUludağ, Çanakklae-Kazdağı, Eskişehir-Mihallıççık Kavak, Elazığ-Guleman Heberte, Muğla-Fethiye Kuskavak yörelerinde granat çeşitlerine rastlanmaktadır (Türeli ve diğ.,2000). İşlenmiş Rodonit (kenzay.com) Krizopras (kenzay.com) Kemererit kristalleri (mta.gov.tr) Granat kristali (en.wikipedia.org) Nefrit (tuanagem.com) Rodonit ve Rodokrozit Pembe renkli bir mangan silikat olan rodonit ile pembe renkli bir mangan karbonat olan rodokrozit İzmir'de gözlenmiştir (Türeli ve diğ.,2000). SDUGEO e-dergi SEMİNER 20 Yeşil Obsidyen Volkanik lavların hızlı soğuması neticesinde oluşan obsidiyenler Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Ege Bölgesinde oldukça yaygın olarak bulunurlar. Genellikle siyah ve kahverengi olan bu tür obsidiyenlerin süstaşı olarak bir değeri yoktur. Ancak yeşil renkli obsidiyenler dünyada oldukça nadir olarak bulunur. Türkiye'de koyu yeşil renkli obsidiyenler, Doğu Anadolu'da Nemrut krateri içerisinde andezitik ve perlitik volkanik ürünler arasında bir miktar bulunabilmektedir (Türeli ve diğ.,2000). Birçok ülkede süstaşı olabilecek nitelikteki malzemelerin gemolojik amaçlı kullanımları düşünülmediği zaman, bu tür malzemeler ilk bakışta gang diye tabir edilen atık malzeme toplulukları olarak kabul edilirler. Bu durumda da önemli bir ekonomik kayıp yada değerlendirilmemesi söz konusu olmaktadır. Bu tür malzemelerin bazılarınca zengin ülkemiz için de maalesef süstaşlarının ekonomik potansiyeli henüz tam olarak fark edilmemiştir. Bu çalışmanın başlıca amacı, Türkiye'de halen büyük kısmı atıl olarak duran süstaşı olabilecek malzemelerin çıkarılmasını teşvik etmek için, süstaşı yataklarının en son bilgiler dahilinde ekonomik rezervini duyurarak, ülkemiz madencilik sektörüne süstaşlarının da ilavesini sağlayarak, yerli ve yabancı yatırımcıların ilgisini çekebilmektir. Süstaşı madenciliği bilinçli yapıldığında ve iyi pazarlandığında ülkemiz için yaklaşık 10 milyar dolarlık bir ekonomik potansiyeli temsil eder. Çünkü ülkemizde Süstaşı Bilimi (Gemoloji) ve süstaşı işleme sanayi çok gelişmemiş ve ülkemiz süstaşları potansiyeli henüz tam anlamıyla ortaya konulmamıştır. Sadece kulaktan dolma bilgilerle ve tam olarak yeri saptanmamış süstaşları, çok az kişi tarafından zorlukla toplanabilmekte, bunun yerine para ödenerek daha kalitesiz olan türleri yurt dışından ithal edilmektedir. Oysa sınırlıda olsa bazı bölgelerde yapılan jeolojik çalışmalarda bol rezervli ve zengin tenörlü süstaşları olduğu tespit edilmiştir. Bunların illegal olarak yurt içi ve yurt dışındaki alıcılar tarafından satın alındığı ve çok beğenildiği gözlenmiştir. Şu anda süstaşı potansiyelimizin yaklaşık %90'ı yeraltında beklemektedir. Sonuç Türkiye doğal taş potansiyeli içerisinde henüz ekonomik getirisi yeterince fark edilememiş, kaynaklara alternatif olabilecek en önemli malzemelerden birisi ve ülkemizin endüstriyel hammaddeleri içerisinde geleceği en parlak ve en yüksek getirisi olabilecek ürünlerin başında süstaşları gelmektedir. Yer kabuğunu oluşturan katı maddelerden bazı mineraller ve onların alt türleri, bazı kayalar ve bazı organik maddeler; albenileri, ender bulunuşları, bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerindeki ayrıcalıklar ve işlenmeye uygunlukları nedeniyle süstaşı, mücevher taşı yada kıymetli taş olarak değer kazanırlar. Bunlardan bazıları yalnızca jeolojik değişimlerin bazı özel koşullarının etkisi altında kalan belirli bölgelerde bulunur ve bulundukları yörenin dünyaca tanınmasını sağlayan doğal bir elçi olurlar. Yeşil Obsidyen (tr.wikipedia.org) SDUGEO e-dergi SEMİNER 21 Şu an ülkemizde V. Grup Maden Arama Sertifikası ile ruhsatlandırılmış ve çıkarılma aşamasında olan çok sayıda yarı kıymetli süstaşı yatakları mevcuttur. Sadece birkaç ekskavatör, kompresör ve madenciyle çıkartılabilecek ve en fazla 500 bin ABD dolarlık yatırım gerektiren bu süstaşı yatakları, Türkiye'de karlı yatırım yapmak isteyen insanlar için ele geçmez bir fırsattır. Bu gün için çok ucuz olan bu yataklar yakın bir gelecekte milyon dolarlık sahalar olacaktır. Mermer ve bazı doğal taş sahalarının 30-40 yıl önceki çok ucuz değerlerden, şimdi milyonlarca dolarlık değerlere ulaştıkları unutulmamalıdır. Yapı taşlarında çok büyük rezervlere sahip olmamıza rağmen o zamanlarda da bu sektöre yatırımcıların ilgisi çok azdı. Ancak geleceği iyi gören bazı yatırımcılar sayesinde bugün dünyanın doğal yapı taşları sektöründe en önemli ülkesi konumuna gelmiş bulunmaktayız. Üstelik mermer yataklarının sayısı binlerle ifade edilmesine rağmen, süstaşı yatakları çok sınırlıdır. Bu yüzden en sağlam ve kalıcı sektör olan maden sektöründe, süstaşı madenciliği, en düşük yatırımla en fazla gelir getiren alandır. Bu alanda ülkemizin dünya devleri arasında hak ettiği yeri alabilmesi için, yatırımcıların bu alanı göz ardı etmemesi gerekir (Hatipoğlu.,2007).


Agat : Ankara-Çubuk-Susuz Köyü civarında skolezit agat (çubuklu agat) ve ateş agatı şeklindeki oluşumlar kalsedon ve kuvars oluşumları ile beraber görülebilmektedir. Yer yer gelişmiş bantlı agatlar kuvars oluşumları ile beraber görülmektedir. Agatlar esas itibarı ile riyolitik kayaçlar içerisinde gözlenmektedir. Volkanik faaliyetler sonrası devam eden silisli suların dolanımı riyolitik kayaçları ornatarak veya çatlaklarına yerleşmiştir. Agatların çubuk yapısı düşük metamorfizma ürünü olarak sonradan gelişen zeolitlere işaret eder. Eskişehir'de de kalsedonlar bantlı agatlar, dendritli agatlar ve sard şeklindeki oluşumlar şeklinde görülmektedir (dendridli yapılar genelde Mg ve Fe çözeltilerinden dolayı meydana gelmektedir).

Bilecik'te Yalakdere köyü civarında şeffaf opaller ile beraber oluşmuş yosunlu agatlar görülmektedir. Çamlıdere ve Kızılcahamam'da silisleşmiş (taşlaşmış) ağaç agatları ve opalleri görülebilmektedir. Yozgat agatları da kendine has konturlu desenleri ile dikkati çekmektedir. Erzurum-Şenkaya'da da agat oluşumları görülmektedir. Ayrıca yurdumuzda agat oluşumlarına özellkle sıcak su kaynakları çevresinde sıkca rastlanmaktadır. 



Aktinolit : Ca(MgFe)3(Si8O22)(OH)2 Bir asbet minerali olan aktinolit koyu yeşil, siyahımsı yeşil renklerde ekseriyetle tremolit ve diğer serpantin mienralleri ile görülmektedir. Şeffaf olanlar Nefrit adı ile anılmaktadır ve piyasada nefrit-jade diye satılmaktadır. Yurdumuzda Küre dağlarında bulunmaktadır. Ayrıca Erbağ-Tokat'ta da aktinolit'e rastlanmaktadır, muhtemelen de krom ocaklarında serpantin ile beraber az çok olarak bir çok yerde bulunmaktadır. 

Ametist : Demiroksitçe zengin suların yeryüzeyine yakın koşullarda (muhtemelen 50m'leri geçmeyecek ve 100 derece sıcaklığı aşmayacak koşullarda) hematit oluşumuna bağlı olarak ekseriyetle görülür. Özellkle Dursunbey-Balıkesir ,Ordu-Fatsa ve Yozgat civarinda ametist oluşumları görülmektedir. 

Apatit :
 


Ca5(PO4)
3(OH,F,Cl) Yurdumuzda Bitlis ve Menderes Masifinde disten pegmatitleri içerisinde apatit oluşumları yeşilimsi kristaller olarak görülmektedir. Yayladağ-Hatay ve Birecik-Urfa'da da ise fosfat yatakları içerisinde apatit oluşumları görülmektedir. 

Aragonit :CaCO3 Türkiye'de değişik yerlerde görülmektedir. Afyon civarlarında mermer oluşumları ile beraber bantlı olarak görülmekle beraber, Antalya'da mercan olarak görülmektedir. Yer yer şarap sarısı renginde süs taşı kalitesinde örnekleri görülebilmektedir. 

Azurit : CuCO3H2O Tipik lacivert rengi ile en başta kalkopirit olmak üzere bakırlı kayaçlar içerisinde pirit, malahit, krizokol, kovelin, kuprit ve bornit gibi mineraller ile birlikte sekonder mineraller olarak bulunur. Türkiye'de bakır yataklarında, özellikle Karadeniz'de ekseriyetle görülür. Ayrıca çinko ve kurşun ocaklarında da ikincil mineral olarak bulunabilir 

Azurit




Beril mineral grubu (Be3Al2Si6O18) Yeşil olanına zümrüt, pembe olanına morganit, sarımsı olanına heliodor, grimsi mavi olanına akuamarin ismi verilir. Yurdumuzda Manisa-Gördes'teki feldispat ocaklarında granit pegmatitler içinde akuamarin oluşumları görülmektedir. Ayrıca geçmişte Erzurum-Şenkaya'da Zümrütköy civarında da zümrüt işletildiği bildirilmektedir.

Disten (kiyanit) :
 
Kyanit (Disthen)

Manisa-Demirci-Üşümüş, Manisa-Demirci- İsmailler köyü civarında Menderes Masifinde özellikle mika şistlerin içerisinde yer yer kuvars ve biotit mika ile beraber görülmektedir. Yer yer 10 cm'yi geçen dilinimleri gelişmiş genelde akuamarin mavisi renginde yer yer de griye ve laciverte kaçan renkte kristaller görülebilmektedir. Ayrıca Yozgat-Akdağmadeni ve Bitlis Masifinde kiyanite rastlanmaktadır. 


Diaspor : Muğla-Milas civarında eski boksit ocaklarında zımparataşı oluşumları içerisinde nispeten daha hafif metamorfizma geçirmiş veya zımparataşına henüz dönüşememiş mineraller olarak hematit, manyetit ve korund ile beraber bulunur. Şarap sarısı rengi, kristal yapısı ve 6 civarındaki sertliği tipiktir. Nebi köyü civarinda eski zımpara ocaklarından kalan malzemeler içerisinde (mermerli ve aragonitli kayaçların içerisinde) diaspor artıklarına rastlanmaktadır. 

Dumortierit : Al7(BO3)(SiO4)3O3 Eskişehir civarında ve Bitlis Masifinde Al'ce zengin metamorfik kayaçlarda mavimsi renklerde görülebilmektedir. Turmalin, kiyanit ve topaz ile beraber bulunabilir. 

Florit : CaF2 Hidrotermal kökenli çinko ve kurşun yataklarında, sıcak su kaynaklarında ayrıca uranyum mineralleri ile beraber sıkça florit damarlarına rastlanır. Leylak, mor, yeşil, sarı ve beyaz renklerde bulunabilirler. Renk cümbüşü gösteren numuneler özellikle takı yapımında tercih edilir. Kırşehir-Kaman'da ve Ciçekdağında mor florit, Yozgat'ta yeşil florit, Bursa-Uludağ'da ise beyaz florit bulunmaktadır. 

Granat-garnet (lal taşı) : X3Y2(SiO4)3 Almandin : Fe3Al2(SiO4)3 Menderes Masifiinin Muğla-Milas-Alabandin civarındaki metamorfik mika şistleri içerisinde ve Izmir-menderes-Görece Köyü dere yataklarında özellikle görülebilmektedir. Menderes Masifinin Manisa-Demirci kesiminde de ve Akdağ metamorfik masifinde de almandin'e rastlanmaktadır. Pirop : Mg3Al2(SiO4)3 Eskişehir-Sarıcakaya- İğdir dere kumları içinde ufak pirop kristalleri görülür. Bu pirop kristalleri eklojit türü ultramafik (manto malzemesi) kayaç kökenlidir. Uvarovit Ca3Cr2((SiO4)3 : Kromit ve kemmererit ile ekseriyetle bulunur. Yurdumuzda özellikle Bursa, Hatay ve Elazığ'daki krom ocaklarında tipik yeşil rengi ve yer yer kübik kristal yapısı ile görülmektedir

Jadeit : NaAlSi2O6 Jadeit, yeşim taşının minerolojik ismidir. Ülkemizde Bursa-Harmancık civarında mangan iyonlarından dolayı leylak bir renk hali alan örnekleri görülmektedir. Yüksek basınç, düşük sıcaklık bölgesel metamorfizma ürünü olarak albit'ten türediği düşünülmektedir. Harmancık'ta tipik koyu yeşil renginin yanısıra morumsu ve nadiren siyah renkte de görülebilmektedir. Aynı zamanda krom ocaklarında yan ürün olarak da bulunabilmektedir. Krom ocaklarında ekseriyetle yeşil renkte görülmektedir.

Jasper : x·SiO2 Genelde karbonatlı kayaçların silisli sular tarafından ornatılması ve silisleşmeye bağlı olarak oluşmaktadır. Genelde sert ve mat renklerdedir. Çeşitli renklerde ve böbrek yapılı olarak da görülebilir. Yeşilimse kırmızımsı renklerine kantaşı da denmektedir.

Kalsedon
Böbrek yapılı, jel yapılı mat, şefffaf , yarı şeffaf, çatlak dolgusu şeklinde çeşitli oluşumları vardır. Silisli suların bulunduğu ortamlarda hızlıca çökelmesi sonucu, ekseriyetle yeryüzüzünde. Eskişehir-Sarıcakaya ve Mayıslar civarında kumtaşları ve fay çatlakları içerisine yumrular şeklinde yerleşmiş olarak genelde mavimsi, morumsu, yer yer dendritli kalsedon oluşumları opal, jasper veya krizopras oluşumları ile beraber görülmektedir. Tokat-Zile'de tipik leylak ve mor renkte kalsedon çakılları ve Yozgat civarında yer yer ametist ile beraber böbrek yapılı kalsedonlar görülmektedir. Bolu-Kıbrıscık'ta ve Türkiye'de özellikle jeotermal kaynakların ve fay çatlaklarının bulunduğu yerlerde çeşitli kalsedon oluşumları görülmektedir (Izmir-Seferihisar-Yukarıdoğanbey örneği)

Kordiyerit : Istranca masifinde Demirköy plütonu çevresinde granitin gnaysa dönüştüğü yerlerde kordiyerite andaluzit ile beraber rastlanmaktadır. Menderes masifinde (Simav) de kordiyerite rastlanamktadır Koyu mavi süs taşı örnekleri piyasada iyolit adı ile satılmaktadır

Korund : Al2OO3 Manyetit, topaz, turmalin, diaspor gibi mineraller ile bölgesel metamorfizma geçirmiş boksitli kayaçlarda görülebilir. Türkiye'de özellikle Menderes Masifinde zımpara yatakları içerisinde Diaspor ve Manyetit ile beraber bir alaşım olarak rastlanmaktadır. Korund'un pembe kırmızımsı olanına yakut (krom iyonları içeriğinden dolayı), mavi renkte olanına safir (titanyum iyonlarından dolayı).

Krizopras Ni-SiO2 Özellikle katılaşmış mağmanın farklılaşmaya uğradığı yerlerde (örneğin peridotun serpantinleşmeye başladığı yerlerde) kromit ve nikel gibi maden oluşumlarına paralel olarak yeşil renkteki kalsedon oluşumları gözlenebilir. Yüzde olak az miktardaki Ni bileşikleri bile katılaşmış mağmanın bulunduğu ortama yeşilimsi renge vermeye yeter. Krizoprasın metalik parçacıklar veya çeşitli mikalar içermesi durumunda oluşum avanturin olarak da adlandırılır. Manisa-Alaşehir'de sarımsı-yeşil krizopras, Biga'da koyu yeşil, Eskişehir-Sivrihisar'da gene koyu yeşil (buradaki krizopras yatakları muhtemelen Osmanlı döneminde işletilmiştir)

Kuvars : SiO2 Aydın-Çine-Ovacık, Aydın-Koçarlı'da (dağ köyleri), Karacasu'da Menderes Masifine ait Asmasiflerde masif boyunca yer yer iri dağ kristallerine dumanlı kuvars ve citrin ile beraber rastlanmaktdır. Özellikle metamorfizmanın şiddetli olduğu yerlerde sıkça kuvars damarlarına da rastlanır. Gnays oluşumları içerisinde kuvarsla beraber siyah turmaline (şörl) de rastlanmaktadır. Çine'nin dağ köylerinde özellikle Ovacık ve daha yukarı köylerinde dumanlı kuvars ve 30-40 cm'yi bulan şeffaf dağ kristalleri oluşumları görülmektedir. Ayrıca Beypazari'nda ve Kars-Kağızman'da da kuvars damarlarına ve cm'leri bulan kristallere rastlanmaktadır.

Malahit : CuCO3 Tipik koyu yeşil rengi ve yer yer konsantrik desenleri ile en başta kalkopirit olmak üzere bakırlı kayaçlar içerisinde pirit, azurit, krizokol, kovelin, kuprit ve bornit gibi mineraller ile birlikte sekonder mineraller olarak bulunur. Türkiye'de bakır yataklarında, özellikle Karadeniz'de ekseriyetle görülür. Ayrıca çinko ve kurşun ocaklarında da ikincil mineral olarak bulunabilir.

Manyezit : MgCO3 Esas olarak serpantinleşemey bağlı olarak serpantin mineralleri ve opal, kalsedon oluşumları ile beraber veya kromit, nikel cevherleşmesinin olduğu yerlerde görülür. Böyle yumru yapılı açık beyaz renkli örneklere Bursa-Harmancık ve Orhaneli civarındaki krom ocaklarında rastlanır. Ayrıca Afyon civarında jel manyezit şeklinde sedimanter kökenli oluşumlar da vardır. Kütahya'da ve Erzurum'da önemli manyezit oluşumları gözlenmektedir. Piyasada -muhtemelen Zimbabwe kökenli- damarlı örnekleri "howlit" adı altında satılmaktadır.

Oltutaşı C+xSi02 Linyit oluşumları ve silisleşmeye başlamış odun köürü içerisinde yer altındaki katmanlarda oltu taşlarına özellikle rastlanmaktadır. Literatürde adı "gagat" veya "jet" diye geçmektedir. Dünyadaki en büyük rezervlerden biri Türkiye'dedir. Galeriler yolu ve yer altı madenciliği ile oltu taşı çıkarılmaktadır.

Opal : SiO2-xH20 Afyon-Bayat opal çakılları yosunlu opal, süt opali, jasper-opal ve yer yer kalsedon şeklinde görülmektedir. Özellikle Bayat çıkışında hemen yol güzergahının sağında ve solunda (mağaralar bölgesinde) çeşitli opal çakıltaşları görülebiliyor. Opaller ekseriyetle jasper-opal, chlor-opal , bejimsi ve bal rengi opaller şeklinde. Opalit türü opal kalsedon karışımı oluşumlar da görülmektedir. Tabakalı manyezit oluşumları yer yer opal oluşumlarına eşlik etmektedir. Opallerde sıkça siyahca dendritik mangan oluşumlarına rastlanmaktadır. Yer yer opaller, önceden oluşmuş olan autinit minerallerinin yerlerine sübstitüsyon yolu ile yerleşmişdir. Eskişehir-İnönü'de dendritli opal ve Eskişehir-Karkın'da süt opali oluşumlarına da rastlanmaktadır. Bursa-Harmancık ve Kütahya-Simav'da ateş opali oluşumlarına rastlanmaktadır. Bursa'daki ateş opali kahverengimsi olmakla beraber Kütahya'da tipik dünyaca ünlü turuncumsu kırmızı ateş opali oluşumları görülmektedir. Erzurum-Şenkaya zümrüt opali oluşumları da Türkiye'deki yeşil opal oluşumları içinde önemlidir. Şenkaya opallerinde manzara oluşumları özellikle tipiktir.

Obsidiyen : Asidik volkanizmanın geliştiği ve mağmanın yeryüzünde akarken hızla soğuduğu, kristalleşmenin gerçekleşemediği ve iyonların kayaç içinde rastgele dağılarak kayaçlara camsı bir görünüm verdiği örneklere genel olarak obsidiyen adı verilir. Özellikle Kars Erzurum arasındaki yörede görülen obsidiyenler kıta-kıta çarpşması sonucu olarak meydana gelen volkanizma faaliyetleri ürünleri olarak oluşmuştur. Obsidiyenler bölgede farklı zamanlarda farklı özelliklerdeki volkanik faaliyetlerinin son püskürme döneminde meydana gelen riyolitik volkanizmaya bağlı olarak oluşmuştur. Sarıkamış-Yayıklı köyünden ormanlı araziye doğru giderken orman bölgesine yaklaştıkça çakıltaşları boyutunda ve daha iri kayaç oluşumları şeklinde simsiyah obsidiyen, gri-siyah obsidiyen , mahagony-obsidiyen (benekli obsidiyen) ve daha az görülmekle beraber yosun desenli parlak obsidiyenler de görülmektedir Kars-Sarıkamış-Mescitli civarında da yer yer perlitik ve çakıltaşı şeklindeki kayaç oluşumları olarak camsı şekillerde (vitrofirik) arazide rahatlıkla gözlenebilen obsidiyenler yer yer araziyi tamamen kaplamış durumda görülebilmektedir. Ayrıca Bitlis'de ve Nevşehir civarında nadir olarak yeşilimsi obsidiyen oluşumları görülmektedir

Oligoklas-Feldispat (güneş taşı): Na(AlSi3O8)- Ca(Al2Si2O8) Bilecik'teki feldispat ocaklarında "güneş taşı" şeklinde hematit kapanımlarından veya pulcuklarından dolayı kırmızımsı ışıldak feldispat oluşumları görülmektedir.

Olivin : (FeMg)2SiO6 Toros dağlarında zeberced ismiyle de anılan zeytin yeşili kahverengi arasında olivin oluşumları mevcuttur. Şeffaf yeşil olan türü peridot diye de anılmaktadır. Olivin, Türkiye'deki peridotit masiflerinin olduğu ve serpantinleşmenin görüldüğü yerlerde rastlanmaktadır, örneğin Muğla ve Bursa kromit ocaklarında.

Ortoklas : KaAlSi3O8 Özellikle şeffaf kristalleri takı yapımında kullanılır. Şeffaf ve renk değiştiren çeşitleri adularya veya aytaşı diye de andlandılır. Beyaz , sarı, turuncu ve mavimsi renklerde olabilir. Aydın-Çine(Ovacık ve Yeniköy köyleri) ve Muğla-Yatağan feldispat ocaklarında şeffaf kristallere rastlanmaktadır.

 

Rodonit : MgSiO3 Izmir'in Konak ilçesi Güzelbahçe-Payamlı köyü yolu üzerinde morumsu renklerde siyahımsı mangan kapanımları ile beraber görülmektedir.

Rodokrozit : MgCO3 Izmir'in Menderes ilçesine bağlı Efemçukurunda konsantrik şekillerde morumsu renkte rodokrozite rastlanmaktadır.

Rutil : TiO2 Özellikle Izmir-Ödemiş ve Bursa-Keles'te Rutil ve Rutil kuvarsa rastlanmaktadır. Ayrıca Bitlis Masifinde ve diğer masiflerde de muhtemelen rastlanmaktadır.

Sepiyolit : MgOxH2OxSiO2 Özellikle Eskişehir'de ultrabazik kayaçların ayrışma ürünü olarak serpantin ve manyezit oluşumuna parallel olarak görülmektedir. Sediman olarak çeşitli kil oluşumları ile beraber sepiyolit yataklarına da rastlanmaktadırlar (bunlar genelde 2.kalite sepiyolit oluşumlarıdır).

Smitsonit : ZnCO3 Özellikle kurşun ve çinko cevherleşmesinin karbonatlar içerisinde vukuu bulduğu yerlerde ikincil mineral oluşumu olarak galenit, sfalerit, seruzit, anglezit ile berbar görülür. Özellikle yeşilimsi ve gri-mavimsi renklerde böbreğimsi yapıda olarak görülebilir.

Spekülarit : ? F2O3 Kayseri'de, Yozgat-Sarıkaya manganez yataklarında ve Pötürge-Malatya'da metalik parıltılı oluşumlar dikkat çekmektedir. Türkiye'deki spekülarit yatakaları sadece maden yatağı olarak değerlendirilmektedir. Yarı değerli taş olarak henüz kullanım alanı yaratılamamıştır.

Topaz:
AlSi2O4(FOH)2 Yurdumuzda değişik yerlerde özellkle apatit, disten ve turmalin ile beraber metamorfik masiflerde rastlanmaktadır. Bursa-Keles, Pötürge-Malatya ve Simav civarında metamorfik kayaçlarda rastlanmaktadır.

Turmalin:
Aquamarin mit Schoerl - Turmalin


Yurdumuzda Yozgat-Doğankent-Oruklar köyü civarında granitik oluşumlar içerisinde Li'ce yüksek oranda pembe Turmalin olarak bulunur. Ayrıca Menderes Masifinde metamorfik kayaçlar içerisinde gnays içerisinde Aydın-Çine ve Karacasu'da siyah Turmalin'e rastlanmaktadır. Pötürge-Malatya'da pirofillit yataklarında dravit'e (kahverengi turmalin) rastlanmaktadır.

Zirkon: ZrSi04
Şile sahilinde sahil kumu içerisinde mm veya mikron boyutunda kristaller bulunmaktadır. Ayrıca metamorfik kayaçlar içerisinde aksesuar minerali olarak da bulunmaktadır.







DÜNYA’DAKİ VE TÜRKİYE’DEKİ BAŞLICA YATAKLAR


Opal çeşitleri dünyada başlıca Avustralya, Macaristan, Meksika, ABD-Nevada ve Türkiye’de bol miktarda bulunurlar. Ateş opal Meksika ve Türkiye’de Kütahya ili, Simav ilçesi, Karamanca köyünde bulunur. Karamanca ateş opalleri riyodasit-riyolit olarak tanımlanabilen kayaçların boşluklarında kırmızı, sarı, beyaz şeffaf veya bu renklerin çeşitli tonlarında oluşurlar. Osmanlı İmparatorluğu döneminde Almanlar tarafından işletilmiştir. Günümüzde terkedilmiş ocakların aynalarından ve pasalarından 1mm-1cm boyutlarında ateş opal toplamak mümkündür. TUPRAG tarafından altın madeni olarak ruhsatlanmıştır.


Kıymetli Opal veya diğer adıyla İrize Opal’in ana yurdu Avustralya olarak kabul edilebilir. Türkiye’de de özellikle Eskişehir, Bilecik, Kütahya ve Afyon illerinde volkanik faaliyetlerin etkin olduğu yörelerde ve serpantinleşmiş ultrabazikler üzerine gelen Eosen konglomeralarında hemen hemen her çeşit ve renkte opal oluşumlarına rastlanılır. Opal oluşumları magnezit yataklaşmaları ile yakın ilişkilidir. Eskişehir Dereyalak köyü civarından ekonomik boyutta opal çakılları, konglomeraları oluşturur. Eskişehir-Sivrihisar-Karkın süt opalleri ağsal damarlar halinde serpantinitleri kesmiş olarak gözlenirler.
Dünyadaki jadeid yatakları Guatemala, Japonya, Rusya ve ABD’nin Kaliforniya eyaletinde ve Myanmar(Burma)’da bulunmaktadır. Kretase sonu ve Eosen yaşları arasında oluşan kristalen şist ve plutonik kayaçlarla çevrelenmiş serpantinler içinde bulunur. Ultrabazik ve bazik kayaçların zengin olduğu ülkemizde, nefrit ve jadeidin bulunma olasılığı oldukça yüksektir. Özellikle başkalaşıma uğramış ofiyolit kuşakları gözden geçirilmelidir.
Dünyanın hemen her ülkesinde kuvars oldukça çok bulunmaktadır. Mor kuvars (ametist) Brezilya’daki zengin rezervli yataklar bulunmadan önce çok pahalı taşlar grubuna giriyordu. Türkiye kuvars ve çeşitleri değişik yörelerde bulunmaktadırlar. Balıkesir-Dursunbey-Göğü köyü civarında volkanik kayaçlar içinde çatlakları dolduran ametist kristalleri vardır. Ordu-Fatsa’da liman yapımında kullanılan taş bloklarında ametist damarları gözlenir. Yozgat-Şefaatli, Gümüşhane ve Şebinkarahisar yörelerinde bulunur.


Balıkesir-Biga-Dikmen köyü güney doğusunda şistler içinde krizopras bulunur. Eskişehir-Sivrihisar-Dumluca köyü civarında Mihalıccık-Sazak arasında Osmanlı İmparatorluğu döneminde işlenmiş krizopras oluşumları vardır.
Aydın-Karacasu-Damdere köyü civarında şeffaf ve hafif dumanlı kuvars kristalleri bulunur. Aydın-Koçarlı ilçesi Mersinbeleni Köyü civarında dağ kristali (şeffaf kuvars) ve dumanlı kuvars kristalleri yaygındır. Aydın-Çine ilçesi Topçam, Kırksakallar, Yeniköy, ve Ovacık köyleri civarında dağ kristalleri ve dumanlı kuvars kristalleri bulunmaktadır. Beypazarı-Kırbaşı-Aşağı Çamlar köyü civarındaki feldspat ocaklarında 10-70 cm boyutlu kristal kuvarslar bulunmaktadır.


Kriptokristalin kuvars oluşumu, masif ve bantlı kalsedon oluşumları oldukça yaygındır. Balıkesir-Gönen-Alacaoluk köyü; Çanakkale-Biga Dikmen köyü; İzmir-Aliağa Güzelcehisar Barajı çevresi, Bergama Şakran bucağı, Seferhisar Doğanbey beldesi; Eskişehir-Mayıslar köyü ve Bolu-Kıbrıscık köyü civarında mavi kalsedon oluşumları bulunur. Ankara-Çubuk ilçesinde çizgili kalsedon oluşumu agat olarak değerlendirilmektedir.
Beril ise Rusya, Kolombiya, Seylan, Madagaskar ve Brezilya’da boldur. Manisa-Gördes ilçesinde bulunan ve feldspat üretimi yapılan pegmatitlerde beril vardır. Zaman zaman açık yeşil renkli ve zümrütü andırır şeffaflıkta beril kristalleri bulunmaktadır.



Yozgat-Doğankent-Oruklar köyü yakınlarında granitaplit ve pegmatitlere bağlı olarak rubellit (pembe turmalin) kristalleri bulunmuştur. Gelişmiş dilinimleri nedeniyle işlenememektedir.

Diyaspor yatakları Türkiye, Urallar, Yunanistan, ABD ve Çek Cumhuriyetinde vardır. Türkiye diyasporları kalite bakımından yüksek değerlidir. Menderes masifi kenar zonlarında yer alan zımpara yataklarında gözlenir. Muğla-Milas-Mersinet-Küçükçamlıca tepe boksit-alümina ocak işletmesinde damarlar halinde, şeffaf, sarı-yeşil renkli diyaspor kristalleri bulunur.

Feldspat çeşitleri yarı kıymetli taş olarak kullanılmaktadır. Yurdumuzda Aydın-Çine feldspat işletmelerinde şeffaf feldspat kristalleri mevcuttur. Simav-Söğütcük yöresindeki pegmatitlerde, iyi kristallenmiş feldspatlar bulunur.
Gröna çeşidi pirop, Güney Afrika ve Rusya’da boldur. Grossular, Srilanka, Madagaskar, Meksika ve Kanada’da bulunur. Yurdumuzda Aydın-Yatağan-Hacımescitlen köyü civarında şistler içinde 1-6 cm boyutlu almandin kristalleri vardır. Eskişehir-Sarıcakaya- İğdir dere kumları içinde ufak pirop kristalleri görülür.
 

Türkiye'deki barit yatakları

Türkiye'de [Adana] Feke ilçesi Belenköy Mahallesınde, Konya İlmen Beldesinde,Antalya iline bağlı Alanya - Gazipaşa ilçeleri çevresinde, Giresun ilinde, Muş ilinde, Çanakkaleilinde, Kocaeli ilinde, Karaman ilinde, Gümüşhane ilinde, Bayburt ilinde, Isparta ilinde, Sivas ili Koyulhisar ilçesi Yenice Köyü'nde, Ereğli ilçesinde barit yatakları bulunmaktadır.




Süstaşı ve Yatak Yeri                                     Mineral Cinsi                                          Formül
DİASPOR                                                            Diaspor                                           Al (OH)O
(MUĞLA-Milas)
ATEŞ OPALİ                                                      Kuvars                                          SiO2+nH2O
(KÜTAHYA-Şaphane)
RUBELLİT                                                        Turmalin  
                                                          (Ca,Na,K) (Al,Fe,Li,Mg,Mn)3 (Al,Cr,Fe,V)6 (BO3)3 (Si6O18) (OH,F)4
(YOZGAT-Sarıkaya-Çekerek-Sorgun)
MORGANİT, HELİODOR, GOŞENİT           Beril                                          Be3Al2Si6O18
(YOZGAT-Sarıkaya-Sorgun-Çekerek)
AMETİST                                                           Kuvars                                                  SiO2
(BALIKESİR-Dursunbey)
DUMANLI KUVARS                                        Kuvars                                                   SiO2
(AYDIN-Koçarlı, Karacasu)
AKUVAMARİN                                                  Beril                                          Be3Al2Si6O18
(MANİSA-Demirci)
SİYAH MERCAN                                              ----------                     (CaMg)CO3, SiO2, H2O
(İZMİR-Çandarlı Körfezi)  
ADULARYA-ALBİT                                         Feldspat                                        NaAl2Si3O8
(AYDIN-Çine)
KEMMERERİT                                                Kemmererit         (Fe, Mg)3Fe3AlSi3O10(OH)8
(ERZİNCAN-Çayırlı)
 
 
Çizelge 2. Türkiye’de ekonomik potansiyele sahip yaygın süstaşları.
 
Süstaşı ve Yatak Yeri                                          Mineral Cinsi                                       Formül
MAVİ KALSEDON                                              Kuvars                                                  SiO2
(ESKİŞEHİR-Sarıcakaya, İZMİR-Aliağa, Seferihisar, Bergama,
 BOLU-Kıbrısçık, AFYON-Bayat, ANKARA-Beypazarı, TOKAT-Zile)
MOR KALSEDON                                                Kuvars                                                 SiO2
(ESKİŞEHİR-Sarıcakaya, ANKARA-Beypazarı)
GRİ KALSEDON-FLİNT                                     Kuvars                                                 SiO2
(ÇANAKKALE-Merkez)
DRUSE KALSEDON                                            Kuvars                                                 SiO2
(SİVAS-Yıldızeli, YOZGAT-Çekerek)
ÇUBUKLU AGAT                                                 Kuvars                                                 SiO2
(ANKARA-Çubuk)
BANTLI AGAT                                                      Kuvars                                                SiO2
(ANKARA-Çubuk, ESKİŞEHİR-Sarıcakaya-İnönü, İZMİR-Aliağa,
 BOLU-Kıbrısçık, YOZGAT-Merkez)
YOSUN AGAT                                                       Kuvars                                                SiO2
(ANKARA-Çubuk)
MANZARA AGAT                                                Kuvars                                                SiO2
(ANKARA-Çubuk)
KARNEOL                                                             Kuvars                                                SiO2
(ANKARA-Çubuk)
JASPER                                                                  Kuvars                                               SiO2
(ESKİŞEHİR-Sivrihisar)
KRİZOPRAS                                                         Kuvars                                               SiO2
(ÇANAKKALE-Biga, ESKİŞEHİR-Sivrihisar)
OPAL                                                                      Kuvars                                      SiO2+nH2O
(BOLU-Kıbrısçık, AFYON-Bayat, ESKİŞEHİR-Sivrihisar, KÜTAHYA-Yoncalı-Köprüören)
DENTRİTLİ OPAL                                              Kuvars                                       SiO2+nH2O
(ESKİŞEHİR-İnönü, KÜTAHYA-Merkez, BİLECİK-Bozöyük)
RENKSİZ KUVARS                                            Kuvars                                                SiO2
(AYDIN-Çine-Karacasu-Koçarlı, HAKKARİ-Yüksekova)
SİYAH OPSİDYEN                                               ---------                                              SiO2
(NEVŞEHİR-Acıgöl, NİĞDE-Çiftlik-Bor, Çankırı-Orta)
BANTLI KAHVERENGİ OPSİDYEN                ---------                                             SiO2
(KARS-Sarıkamış)
GAGAT-TAŞLAŞMIŞ AĞAÇ                              ---------                                             SiO2
(ANKARA-Güdül, İZMİR-Aliağa)
JET-OLTUTAŞI                                                    ---------                                   C, SiO2, H2O
(ERZURUM-Oltu)
SEPİOLİT-LÜLETAŞI                                        Sepiolit         Mg4(OH)2Si6O15.2H2O+4H2O
(ESKİŞEHİR-Mihalıççık)
ALMANDİN                                                          (Granat)                                  Fe3Al2(SiO4)3
(İZMİR-Menderes)
SPESARTİT                                                           (Granat)                                Mn3Al2(SiO4)3
(YOZGAT-Sarıkaya)
RODONİT                                                              Rodonit                                        MnSiO3
(İZMİR-Menderes-Güzelbahçe)
MOR JADEİT                                                  Jadeit (Piroksen)                      Na(Al,Fe)Si2O6
(BURSA-Orhaneli)
NEFRİT                                              Nefrit (Aktinolit-Amfibol)      Ca2(Mg,Fe)5Si8O22(OH)2
(MANİSA-Gördes)
ŞÖRL                                                                  Turmalin  
                                         (Ca,Na,K) (Al,Fe,Li,Mg,Mn)3 (Al,Cr,Fe,V)6 (BO3)3 (Si6O18) (OH,F)
(MANİSA-Demirci)
HEMATİT                                                          Hematit                                                 Fe2O3
(BALIKESİR-Havran, SİVAS-Divriği)
 
 
 
SÜSTAŞI BÖLGELERİ
ANKARA (Çubuk) Bölgesi: Bandlı, Çubuklu ve Yosun Agat
ANKARA (Güdül) Bölgesi: Taşlaşmış Ağaç
AFYON (Bayat) Bölgesi: Dentritli Opal ve Kalsedon
AYDIN (Çine) Bölgesi: Dağ Kristali Kuvars
AYDIN (Karacasu) Bölgesi: Dumanlı Kuvars
AYDIN (Koçarlı) Bölgesi: Dumanlı Kuvars
BALIKESİR (Dursunbey) Bölgesi: Ametist
BALIKESİR (Edremit) Bölgesi: Hematit
ÇANAKKALE (Biga) Bölgesi: Krizopras
ESKİŞEHİR (İnönü) Bölgesi: Dendritli Opal
ESKİŞEHİR (Sarıcakaya) Bölgesi: Kalsedon
İZMİR (Aliağa) Bölgesi: Bantlı Kalsedon, Agat, Silisleşmiş Ağaç
İZMİR (Konak) Bölgesi: Almandin (Granat)
İZMİR (Konak) Bölgesi: Rodonit
MANİSA (Gördes) Bölgesi: Akuvamarin (Beril)
MANİSA (Gördes) Bölgesi: Şörl (Turmalin)
MUĞLA (Milas) Bölgesi: Diyaspor
YOZGAT (Sorgun) Bölgesi: Goşenit (Beril)
YOZGAT (Sorgun) Bölgesi: Morganit (Beril)
YOZGAT (Sorgun) Bölgesi: Rubellit (Turmalin)





BATI ANADOLU'NUN YARI KIYMETLİ SÜSTAŞLARININ BAŞLICA MİNERALOJİK, JEOLOJİK VE EKONOMİK NİTELİKLERİ

Murat HATİPOĞLU ve Nuran GÖKÇEN

Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir Meslek Yüksekokulu,

Taş ve Metal İşlemeciliği Teknikerliği Programı 35160 Buca/İZMİR

ÖZET: Batı Anadolu'da Aydın, Balıkesir, Bursa, Çanakkale, İzmir, Kütahya, Manisa ve Muğla bölgelerinde, çoğunluğu silikat grubundan olmak üzere 26 adet yarı kıymetli süstaşı olarak değerlendirilebilecek mineral yatağı saptanmış bulunmaktadır. Coğrafik konumları, karakteristik özellikleri, boyutları, doğada bulunuşları ve oluşum mekanizmaları verilen bu süstaşları, Dünya piyasalarındaki ekonomik değerleriyle, bölgenin bir hammadde potansiyeli olarak ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Çalışma, sadece Batı Anadolu'yu içeren gemolojik bir koleksiyon olarak ilk kez hazırlanmıştır.

ABSTRACT: 26 mineral deposits of semiprecious gems, mostly of the silicate group, have been determined in the Western part of Anatolia namely in Aydın, Balıkesir, Bursa, Çanakkale, İzmir, Kütahya, Manisa and Muğla regions. These gemstones, whose geographical locations, characteristics, dimensions, forming mechanism and existence in the nature are given, have a potential as natural resources of the region, considering their economic value in the world markets today. This study has been performed for the first time as a gemmologic collection including only the Western Anatolia.

1. GİRİŞ

Bu çalışmayla, Batı Anadolu'nun farklı bölgelerinde bulunan ve diğer ülkelerdeki benzerlerine göre değişik özellik sunabilen veya eşi bulunmayan yarı kıymetli süstaşlarımızın coğrafi konumları başta olmak üzere mineralojik, jeolojik ve ekonomik nitelliklerinin tanıtımı yapılacaktır. Suyun dışında doğadan elde edilen her tür maddeyi içeren ve dolayısıyla çok geniş kapsama sahip hammaddenin sınıflamasında, yarı kıymetli süstaşlarına ancak son yıllarda yer verilmiştir.

Mücevherat sektöründe kullanılan soy metaller ve bunların cevherleri konumuz kapsamı dışında bırakılmıştır. Ayrıca Batı Anadolu'nun birçok yöresinde değişik araştırıcıların jeolojik çalışmaları sırasında ortaya çıkardığı bazı süstaşı zuhurları, ya tam incelenemediği için veya minerallerin süstaşı kalitesinde olmaması nedeniyle burada konu edilmemiştir. Süstaşlarının kıymetli ve yarı kıymetli olarak gruplanması, tüm Dünyada uygulamada geçerliliğini sürdürmesine karşın, gerçekte göreceli bir kavramdır. Bilindiği gibi elmas, yakut, safir, topaz ve zümrüt tartışmasız olarak kıymetli süstaşlarıdır. Oysa beril grubundan olan ve yarı kıymetli sayılan bir akuvamarin minerali örneği iri kristalli, saydam, saf ve ideal renkli olduğu zaman, bu nitelikleri daha düşük olan aynı grubun çok değerli minerali zümrütten çok kıymetlidir.

Süstaşı sanayii Dünyadaki örneklerinde görüldüğü üzere bilinçli çalıştırıldığında milyonlarca dolarlık bir ekonomik potansiyeli belirler. Ülkemizde gemoloji bilimi ve süstaşı işleme sanayii henüz yeterli düzeyde gelişmemiş olduğundan, Anadolu süstaşı potansiyeli gerçek anlamıyla ortaya konulamamıştır. Metalik cevher özelliği taşımadığı için ekonomik boyutlarından habersiz bir çok kişi ve kuruluş için süstaşları, atıl hammadde gibi görülmüş veya kulaktan dolma bilgilerle zorlukla ve savurganlıkla işletilmiştir. Dünya gemologlarına referans olması için hazırlanan, Amerikan Gemoloji Enstitüsünün yayın organı Gems&Gemology dergisinde yayımlanan Dünyadaki süstaşı bölgelerinin vurgulandığı makalede (Shigley et al.,1990), Türkiye'deki süstaşları hiç konu edilmemiştir. Yalnız, yabancı bir yazarın (Swingle, 1976), Türkiye'de jadeit minerali aramak için yaptığı çalışmasının sonucunda bu minerali bulamayışına karşın bazı cins agatların olduğuna ilişkin magazin türü yazısı ile Türk araştırıcılarının son 15 yıl içerisinde Anadolu'daki süstaşlarına doğrudan ya da dolaylı olarak değinen bilimsel yazıları yayınlanmıştır. Bunun gibi yaygın olmamakla beraber özellikle doktora ve yüksek lisans tezleri ile lisans bitirme projeleri düzeyinde ülkemizin bazı bölgelerinde yapılmış incelemelerle, birçok süstaşı yatağının varlığı vurgulanmıştır.

Yazıda alfabetik düzende konu edilen sekiz bölge Aydın, Balıkesir, Bursa, Çanakkale, İzmir, Kütahya, Manisa ve Muğla bölgeleri (Çizelge 1) halen projemizin çalışma alanlarındandır.



2. BÖLGESEL TANITIM

Altta, Batı Anadolu'nun yarı kıymetli süstaşı yataklarının bölgesel tanıtımında coğrafik konum, mineralojik ve jeolojik özellikler ile bulunuş şekli anlatılmaktadır.

2.1 AYDIN BÖLGESİ

2.1.1 Çine

Çine yöresinde süstaşlarından Adular (feldspat grubu), Dağ Kristali (kuvars grubu) ve Dumanlı Kuvars (kuvars grubu) bulunmaktadır. Adularya örneklerine Aydın-Muğla karayolu üzerinde Çine ilçesinin 8-10 km doğusundaki Yeniköy çevresinde ve Çine-Muğla karayolundan ayrılarak ulaşılan Ovacık köyünün hemen üstündeki Comet madenciliğin işlettiği ocakta rastlanılmaktadır. Dağ kristali ve dumanlı kuvars mineralleri ise yaygın olarak Çine ilçesinin doğusundaki Madran dağı eteklerinde kurulu bulunan Topçam, Kırksakallar, Yeniköy ve Ovacık köyleri çevresinde, az olarak da Çine-Muğla karayolu üzerindeki (yaklaşık 3. km'sinde) Kuruköy'den ayrılan yoldan 3-5 km sonra ulaşılan Çamlık bölgesinde yer almaktadır. Adular örnekleri saydam, yarı saydam ve beyaz renklidir. Bunlar genelde 4-5 cm'lik düzensiz kristaller şeklindedir. Dağ kristalleri renksiz, daha ender gözlenen dumanlı kuvarslar ise siyahımsı-füme renklerde olup, her iki tür de genellikle saydam, bazıları ise yarı saydamdır. Dağ kristali ve dumanlı kuvarslar genellikle bir yönüyle, ender olarak da iki yönüyle ideal büyümüş kenarlıdır. Bu kristaller maksimum 100 cm uzunluğa ve 30 cm çapa ulaşabilmekte iken, ancak ortalama büyüklükleri 5-10 cm uzunluk ve 3-5 cm çaptadır. Her üç mineral de muhtemelen hidrotermal koşullarda, düşük sıcaklıkta oluşmuştur. Yerleştiği damar boşluklarının geniş olması ise minerallerin oldukça büyük boyutlara ulaşmasına sebep olmuştur. Bu bölgenin metamorfik kayacı gnaysların çatlak zonlarında, metamorfizma sonrası oluşmuş bol miktarda adular, dağ kristali ve dumanlı kuvars mineralleri bulunmasına karşın; süstaşı kalitesinde olanlar genellikle aynı birim içerisinde daha sonra oluşan muhtemelen Miyosen yaşlı, D-B yönlü çatlaklar da (Kun ve diğ., 1986) yerleşmiş filonlarda gözlenir. Tüm bu mineraller, damar çeperinden damar boşluğuna doğru tek yönlü büyüme yapıları göstermektedir.

2.1.2 Karacasu

Karacasu yöresinde süstaşlarından Dağ Kristali (kuvars grubu) ve Dumanlı Kuvars (kuvars grubu) bulunmaktadır. Dağ kristali ve dumanlı kuvars örnekleri Aydın-Denizli karayolu üzerindeki Karacasu ilçesinin doğusundaki tepelerde bulunmaktadır. Çine bölgesinde bulunanlarla benzer özellikler sunmakla beraber kristalleri daha düzgün yüzeyli ancak boyutları biraz daha küçük olup, maksimum boydakiler 35-40 cm uzunluk ve 15-25 cm çapta bulunmuştur. Çine yöresine benzer olarak bu yörede de, dağ kristallerine göre daha ender gözlenen dumanlı kuvarslar açık renktedir. Ayrıca içerlerinde özellikle mikaların oluşturduğu kapanımlar yaygındır. Bu yöre kuvarslarının oluşumu Çine bölgesiyle benzerlik sunar. Ancak filonlar gnayslar yerine şistler içerisindeki çatlaklarda yerleşmiştir.

2.1.3 Koçarlı

Koçarlı yöresinde süstaşlarından Dağ Kristali (kuvars grubu) ve Dumanlı Kuvars (kuvars grubu) bulunmaktadır. Bu minerallere Koçarlı ilçesi, Mersinbeleni köyü içerisinde ve bu köyün alt kısımlarındaki tarlalarda rastlanılmaktadır. Mersinbeleni'ne, İzmir-Aydın karayolu üzerindeki İncirliova ilçesinden ayrılarak gidilen Koçarlı ilçesinin girişinden, Çine'ye giden yolun yaklaşık 1-2 km'sinden ayrılarak dağ köylerine varan tali yolla ulaşılmaktadır. Bu bölge kuvarsları Çine ve Karacasu bölgesinde bulunanlardan daha saydam, ancak büyüklükleri daha küçüktür (maksimum 20-30 cm uzunluk ve 10-13 cm çapta). Ayrıca dağ kristalleri daha ender, buna karşılık dumanlı kuvarslar daha yaygın ve daha koyu renkte, kapanım ile çatlakları diğer iki bölgede bulunanlara göre daha azdır. Özellikle tam siyah renkli (morion türü) olan dumanlı kuvarslar da bu bölgede yer almaktadır. Bölgede yaygın dumanlı kuvarsları içeren filonlar hem gnays hem de şistler içerisindedir. Bununla beraber örneklerin çoğu arazi üzerinde ve özellikle de tarlalarda döküntü halinde bulunmaktadır. Renklerinin çok koyu olması ise büyük bir olasılıkla bu bölgeye çok yakın olan Çavdar cevher yataklarından kaynaklanan uranyum ışıması nedeniyledir. Bilindiği üzere radyoaktif ışıma sonucu dağ kristallerinin ancak zengin Al+3 içerenleri, bünyesindeki renk merkezinin tahribiyle dumansı renk kazanmaktadır (Birsoy, 1983; Fritsch and Rossman, 1988; Hatipoğlu, 1988).

2.2 BALIKESİR BÖLGESİ

2.2.1 Bandırma

Bandırma yöresinde süstaşlarından Kalsedon ve Malakit bulunmaktadır. Kalsedon ve malakit mineralleri, Bandırma-Gönen ilçeleri arasındaki karayolunun yaklaşık 10. km'sinden Beyoluk ve Alacaoluk köy yollarına ayrılan tali yol ile varılan Alacaoluk köyünün dışındaki dere yatakları içerisinde bulunmaktadır. Kalsedon mineralleri genelde uçuk mavi renkli ve saydamlığı oldukça düşüktür. Malakitler ise açık yeşil renkte ve genelde opak görünümdedir. her iki mineral de dıştan düzensiz olan yumrular şeklindedir. Her iki mineralin de birincil oluşum yerleri arazi üzerinde gözlenememiştir. Bununla birlikte tortul kökenli kayaçlar içerisinde oluştuğu düşünülen bu mineraller, muhtemelen Neojen yaşlı kumtaşları ve killi-karbonatlı kayaçlardan türeyen çakıllarla birlikte akarsu plaseri içerisinde bulunmaktadır.

2.2.2 Dursunbey

Dursunbey yöresinde süstaşlarından Ametist (kuvars grubu) bulunmaktadır. Ametist örneklerine Balıkesir-Kütahya karayolu üzerindeki Dursunbey ilçesinin Refaiye (Alaçam) bucağına bağlı Güğü köyü yakınındaki ormanlık alanda, özellikle de Asar tepe eteklerinde rastlanır. Güğü köyüne Dursunbey'in İstasyon mahallesinden orman işletmesinin yanındaki tali yoldan geçilerek ulaşmak mümkündür. Renk ve irilikleri farklı birçok ametist türü bulunmaktadır. Ametist mineralleri tek yönde boşluk çeperinden merkeze doğru büyümüş ideal kuvars yapılı düzgün yüzeylere sahip dişler ya da som yapılı kökler halinde gözlenir. Siyahımsı mordan menekşe rengine, yüzeyde güneş ışınımına maruz kalanlar ise beyazımsı renklere sahiptir. Ayrıca agat benzeri bantlanmış silisiye oluşuklar da yaygındır. Bunlar genelde pembe ve beyazımsı ardalanmalı renkler sunar. Hidrotermal silisli çözeltilerin boşluklarda çökelimiyle oluştuğu düşünülen ametist ve diğer silisli oluşuklar muhtemelen birkaç evrede ortaya çıkan volkanizma ürünlerinden andezitik, riyolitik ve kısmen bazaltik kayaların yanal devamlılığı az olan çatlak boşluklarında ve genelde jeod olarak gözlenmektedir. Mn, Fe, Cr ve Sb elementlerinin ametistteki mor rengin kaynağı olabileceği, mor renge neden olan 5500 Ao pikinin (FeO4)-5 + Proton modeli yanında (SbO4)-3 + e- modeliyle açıklanmaktadır (Birsoy, 1983 ve Hatipoğlu, 1988). Ancak ısı enerjisi (güneş ışığı gibi) güzel mor rengin bozulmasına hatta mineralin beyazlaşmasına sebep olmaktadır.


2.3 BURSA BÖLGESİ

2.3.1 Orhaneli

Orhaneli yöresinde süstaşlarından Jadeit bulunmaktadır. Jadeit minerali Orhaneli ilçesinin Harmancık bucağının Bektaşlar köyü civarındaki tarlalarda bulunmaktadır. Bölgeye Balıkesir-Kütahya karayolu üzerindeki Harmancık'dan ya da Bursa Orhaneli üzerinden gidilebilir. Yeşilimsi-mor-beyaz renklerde olan jadeit, som yapı göstermektedir. Genelde çok iri, 1-2 m'lik yumrusal bloklar halindedir. Jadeit minerali volkanik kökenli fonolitin metamorfizması sonucu (Okay, 1998) oluşmuştur. Ancak arazide alüvyal çökeller içerisinde ayrılmış bloklar şeklinde gözlenmektedir.

2.4 ÇANAKKALE BÖLGESİ

2.4.1 Biga

Biga yöresinde süstaşlarından Kalsedon ve Krizopras (kalsedon grubu) bulunmaktadır. Kalsedon ve krizopras minerallerine Biga içerisinden geçilerek ana yola çıkmadan, soldaki Dikmen Barajı yolundan ulaşılan Dikmen köyünün yamaçlarında rastlanılmaktadır. Kalsedon açık mavi ve genelde bantlanmış görünümdedir. Krizopras ise açık yeşil renkte ve oldukça çatlaklı bir yapıdadır. Çatlakların içi genelde demir oksitle doldurulmuştur. Her iki mineral de düzensiz şekilli yumrular halindedir. Kalsedon ve krizopras mineralleri bölgede yaygınca bulunan Neojen yaşlı tüflerin gözeneklerinde, hidrotermal ortamda silisli çözeltilerin çökelimleriyle oluşmuştur.

2.5 İZMİR BÖLGESİ

2.5.1 Aliağa

Aliağa yöresinde süstaşlarından Kalsedon bulunmaktadır. Kalsedon minerali, İzmir-Çanakkale karayolu üzerindeki Aliağa ilçe merkezinden Güzelhisar beldesine ayrılan yoldan ulaşılan, Güzelhisar barajı çevresinde bulunmaktadır. Kalsedon örnekleri açık mavi ve beyazımsı renklerde olup, tümü bantlı yapı sunar. Dış yüzeylerinde ayrışmış bir kabuk bulunmaz. genel olarak şekilsiz yassılaşmış yumrular şeklindedir. Bu bölge kalsedonları Neojen yaşlı andezitlerin çatlak ve gözeneklerinde hidrotermal sirkülasyonun sağladığı silisli çözeltilerden oluşmuşlardır. Andezitlerin yüzeyinde genelde sıvama şeklinde gözlenen kalsedonlar, daha iyi olarak barajın kurulduğu Güzelhisar deresi yatağındaki alüvyonlarda serbest çakıllar halinde bulunmaktadır.

2.5.2 Bergama

Bergama yöresinde süstaşlarından Kalsedon bulunmaktadır. Kalsedon minerali İzmir-Çanakkale karayolu üzerindeki Şakran bucağından ayrılan Aşağı Şakran tali yolunun yaklaşık 1.km'sindeki Şakran deresi vadisinde bulunmaktadır. Uçuk mavi renkli ve yarısaydam olarak bulunan kalsedon örnekleri, kabuksuz ve genelde dış şekilleri bozuk yumrular halindedir. Hidrotermal ortamda silisli çözeltilerin, bölge andezitlerinin boşluk bölgelerinde yığışımıyla oluştuğu düşünülen kalsedonlar, genelde bu birimden kopmuş serbest çakıllar halinde vadide gözlenmektedir.

2.5.3 Konak

Konak yöresinde süstaşlarından Rodonit ve Rodokrozit bulunmaktadır. Rodonit minerali Konak ilçesinin Güzelbahçe beldesinin kuzeyinde, Güzelbahçe-Payamlı köyü yolu üzerinde bulunmaktadır. Rodokrozit mineraline ise aynı yörede Payamlı köyünü yaklaşık 3 km geçtikten sonra ulaşılan Efemçukuru mevkiinde rastlanılmaktadır. Yöreye ulaşım İzmir-Çeşme veya İzmir-Seferihisar karayollarından Güzelbahçe'ye ayrılan yol üzerinden varılmaktadır. Rodonitler açık veya koyu pembe renkli olup, genelde siyahımsı renkte alterasyon ürünlerinden (mangan oksitler) yapılı damarlar kapsar. Damarlı yapısına rağmen rodonitler oldukça som görünümlüdür. Rodokrozit minerali ise koyu pembe renkli ve bantlı bir görünümdedir. Sertliği ve dayanımı daha düşüktür. Bu yöredeki mafik volkanizmaya ait çözeltilerin çörtü metasomatik ornatması sonucu oluştuğu düşünülen rodonit minerali, bloklar halinde döküntü akması gösteren koyu renkli tüf ve çört birimleri içerisinde katmanlanmaya paralel, yaklaşık 5-6 cm kalınlıkta ve genelde yanal devamsız damarlar şeklinde bulunmaktadır. Rodokrozit mineralinin de benzer bir oluşum mekanizması içerisinde mafik volkanizmaya ait çözeltilerin karbonatlı kayaçları metasomatik ornatmasıyla ortaya çıktığı düşünülmektedir. Rodokrozit mineralleri genelde yanal devamsız damarlar halinde ve kristalin kalk şistler ile killi şistler içerisinde bulunmaktadır.

2.5.4 Menderes

Menderes yöresinde süstaşlarından Almandin (granat grubu) bulunmaktadır. Almandin mineraline, Menderes ilçesinin Görece köyü yakınındaki dere yatağında rastlanmaktadır. Görece köyüne, İzmir-Aydın karayolundan Menderes yoluna ayrılarak ulaşılmaktadır. İdeal granat yapısındaki minerallerin 1-3 cm çapında olanlar genelde ayrışmıştır ve kalıcı alterasyon izlerine sahiptir. Özellikle 1-3 mm çapındaki örnekler oldukça saydam koyu kırmızı-kahve renklerdedir. Almandin minerali bölgesel metamorfizmanın bir ürünü olup, şistler içerisinde dış yüzeyleri altere olmuş vaziyette, daha yaygın olarak da Görece deresi içerisinde çakıllar halinde gözlenmektedir. Saydam, tam kristalli ve çok küçük boyutlu almandinler, serbest halde bulunabilmektedir.

2.5.5 Seferihisar

Seferihisar yöresinde süstaşlarından Kalsedon bulunmaktadır. Kalsedon minerali Seferihisar ilçesinin Doğanbey beldesinin Yukarı Doğanbey mahallesinin hemen yakınlarında bulunmaktadır. Doğanbey'e İzmir-Seferihisar-Gümüldür yoluyla ulaşılmaktadır. Kalsedon örnekleri koyu mavi renkte ve çoğunluğu bantlı, yumrusal yapıdadır. Yarısaydam ve kabuksuz olan kalsedon yumruları, genelde 5-10 cm çapındadır. Tortul ortam ürünü olduğu düşünülen kalsedon yumruları, başlıca gevşek yapılı filiş içerisindeki çatlaklarda bulunmaktadır.

 

2.6 KÜTAHYA BÖLGESİ
2.6.1 Merkez
Kütahya yöresinde süstaşlarından Dendritli Opal (opal grubu) bulunmaktadır. Dendritli opal, Uşak'tan Kütahya'ya girişteki azot fabrikasının hemen yanındaki yoldan, yaklaşık 5 km içerdeki Turgutlar köyünün arkasındaki tepede bulunur. Değişik renklere sahip mineralde çok belirgin siyah renkli dendritik yapılar gözlenir. Genelde opak bazı örnekler ise yarısaydamdır. Mineral yaklaşık 5-15 cm'lik yumrular halinde veya çoğunlukla kırıklanmış haldedir.Dendritli opaller bu bölgede volkanizma sonrası hidrotermal ortamda silisli çözeltilerin andezit ve dasit türü volkanik birimlerin gaz boşluklarını doldurmasıyla oluşmuş yumrular şeklindedir.
2.6.2 Simav
Simav yöresinde süstaşlarından Ateş opali (opal grubu) bulunmaktadır. Ateş opali, Uşak-Kütahya karayolundan ayrılarak gidilen Simav ilçesinin Karamanca köyü yakınlarında bulunmaktadır. Ayrıca Gediz-Simav ilçeleri arasındaki Şaphane beldesinde de rastlanılmaktadır. Sarımsı-kırmızı ve genelde turuncu renklere sahip mineral, çoğunlukla saydamdır. Boyutları oldukça küçüktür. Ortalama büyüklük 3-5 cm'lik çapta ve kabaca yuvarlaklaşmış görünümdedir. Şaphane yöresindeki örnekler Pliyosen yaşlı liparitler, Karamanca köyü yakınlarındakiler ise tüfler içerisinde birincil olarak ya da, ikincil olarak tüflerden ayrılmış serbest mineraller olarak bulunur.
2.7 MANİSA BÖLGESİ
2.7.1 Gördes
Gördes yöresinde süstaşlarından Akuvamarin (beril grubu), Disten, Nefrit (amfibol grubu) ve Şörl (turmalin grubu) bulunmaktadır. Akuvamarin minerali Borlu-Gördes-Demirci ilçeleri arasında bulunan Kuzuköy içerisinde ve Kovancı köyüne kadar olan alanda, ayrıca Gördes'ten eski Salihli yolunun yaklaşık 25. km'sindeki Deliler köyünden 8 km ilerdeki alanda bulunmaktadır. Disten minerali Borlu-Demirci yolu üzerindeki Ahmetli, Durhasan, İsmailler ve Üşümüş köyleri civarlarında gözlenmektedir. Nefrit mineraline Gördes-Borlu ilçeleri arasındaki yol üzerindeki yol yarmalarında rastlamak mümkündür. Şörl minerali de Gördes-Demirci-Borlu ilçeleri arasındaki Kuzu ve Kovancı köyleri arasında bulunmaktadır. Bu dört süstaşı sahasına da İzmir-İstanbul karayolundan ayrılan Gördes yolu ya da İzmir-Ankara karayolundan ayrılan Borlu yolu üzerinden ulaşmak mümkündür. Akuvamarinmavimsi-yeşil renklidir. İdeal şekilde silindirik yapılı kristaller bazı örneklerde 25-30 cm uzunluğa ve 10-15 cmgenişliğe erişebilmektedir. Örneklerin büyük kısmı opak ancak ince dilimlerde yarı saydamdır. Akuvamarinörnekleri, şörl, kuvars, ortoklas mineralleriyle de birlikte görülebilmektedir. Örnekler bol miktarlarda sıvıkapanımlara sahiptir (Yağcı ve Dora, 1986). Disten minerali mavi-beyaz renklerde ve opaktır. Dilinimleri belirgin, genelde bükülebilen ve kolayca parçalanabilen şekildedir. Nefritler genelde yeşil rengin tonlarında çatlaklı bir yapı sunarlar. Bazıları yarısaydam, çoğunluk opaktır. Şörl minerali de tipik siyah renkte, opak ve varil yapısındadır. Mineral üzerinde uzunluğuna paralel damarsı çizgiler gözlenir. Akuvamarin minerali metamorfik birimlerin merkezini oluşturan gnays ve migmatitlere bağlı olarak, DB uzanımlı, 30-50 m genişlik ve 2-3 km uzunluktaki,zonlanma göstermeyen pegmatoid damarları içerisinde, 0.23 kg/m3 tenörde bulunmaktadır (Yağcı ve Dora, 1986; Dağ ve Dora, 1989). Mavimsi-yeşil rengin, Fe+2 ve Fe+3 çiftinin akuvamarin içindeki oktahedrikkoordinasyondaki Al'un yerini almasıyla oluştuğu düşünülmektedir (Hatipoğlu, 1988). Nefritler, büyük olasılıkla magnezyumca zengin metagabrolardan türemişlerdir ve şistler içerisinde genelde yumrumsu yapılarda gözlenirler.Disten minerali de bazı yerlerde 8-10 m'ye ulaşabilen pegmatoidik damar dolgusu olarak, şistler içerisinde bulunmaktadır. Disten içeren pegmatoidlerin, metamorfizmanın yüksek değerlerinde göç edebilen elementlerin yanal hareketleriyle oluştukları belirtilmektedir (Candan, 1989). Distenin bünyesinde bulunan Fe, Co ve Caelementlerinin distenin mavi rengini oluşturabileceği düşünülmektedir (Hatipoğlu, 1988). Pegmatoitik ortam ürünü olan Şörl minerali gnayslar içerisinde iri kristaller olarak bulunmaktadır.
2.8 MUĞLA BÖLGESİ
2.8.1 Milas
Milas yöresinde süstaşlarından Diaspor bulunmaktadır. Diaspor yatakları Milas ilçesinin Selimiye köyü yakınlarındadır. Selimiye köyüne Söke-Milas karayolundan ilerleyerek Çamiçi-Danişment üzerinden varılmaktadır. Ayrıca aynı karayolu üzerindeki Pınarcık köyü içinden yaklaşık 2 km sonra, Madenler mevkiinde de diaspormineralleri bulunmaktadır. Sarımsı-yeşilimsi renkteki diaspor kristalleri, saydam genelde yarısaydam olup camsı parlaklık göstermektedir. Kristallerin tümü tipik v-şekilli (kırlangıç kuyruğu) olarak büyümüştür, ancak ana kayadan çıkartılırken kırılmaktadır. Som yapılı yani kötü dilinimli kristallerine ender rastlanılmakta, çoğunluk mineral diğer bir tipik özelliği olan tek yönlü (010) yüzeyine paralel mükemmel diliniminden dolayı çok incelaminalanma göstermektedir. İdeal v-yapılı kristaller genelde 5-10 cm uzunluktadır. Ender olarak da 20 cm'yevaran kristallere rastlanır. Diaspor mineralleri "yer yer opak korundumca zenginleşmiş veya korundumadönüşmüş" zımpara ile çoğu yerde iç içe gözlenmektedir. Diaspor kristallerinin post-metamorfik, pegmatitlerle ilişkili hipotermal koşullarda 3-4 Kb basınç ve 400-450 oC sıcaklıkta oluştukları söylenmektedir (Dora ve diğ.,1986). Güzel diaspor örneklerine mermer biriminin içerisindeki breşik dolgulu, 2-25 m genişlik ve 1 km uzunluktaki merceksel damarların boşluklarında rastlanılmıştır. Mn ve/veya Fe elementlerinin, diasporun yeşilimsi-sarı renginin oluşmasında etken olabileceği düşünülmektedir (Hatipoğlu, 1988).
3. BATI ANADOLU'DAKİ HAM SÜSTAŞLARININ EKONOMİK DEĞERLERİ
Batı Anadolu'da saptanan yarı kıymetli süstaşları dünya piyasalarında işlem gören benzer örnekleri baz alınarak sahip oldukları ekonomik değerleri, bulundukları bölgeler, kimyasal bileşimi ve niteliklerine göre, Çizelge 1.'de verilmektedir. Çizelgede bahsedilen fiyatlara taşıma ücretleri ve vergiler dahil edilmemiştir.
4. SONUÇ
Çalışma, Batı Anadolu'da bulunan illerden 8 tanesine bağlı16 ilçe sınırları içerisinde yer alan süstaşı kalitesindeki 26 mineral yatağını coğrafi olarak belirlemekte ve bu yatakların jeolojik oluşumunu, içerdikleri süstaşlarınınmineralojisini ve arazide bulunuş şekillerini tanımlamaktadır. Ayrıca bu süstaşlarının güncele yakın fiyatlarını bir tablo halinde vermektedir.
5. KATKI BELİRTME
Yazarlar, bu projeye mali destek sağlayan Dokuz Eylül Üniversitesi'nin, Araştırma İnceleme Fonu Başkanlığı'na teşekkür ederler.
6. YARARLANILAN KAYNAKLAR
  • Birsoy, R., 1983, Kuvarsın Renklenmesi ve Yapısal Hataları. TÜBİTAK Proje No: TBAG-468. 18. İZMİR.
  • Candan, O., 1989, Demirci-Borlu Arasında Kalan Bölgenin Metamorfik Evrimi ve Distenli PegmatoidlerinKökeni. Ahmet Acar Jeoloji Sempozyumu. Bildiri Özleri. 57. ADANA.
  • Dağ, N., Dora, O., Ö., 1989, Berilli Gördes (Menderes Masifi) Pegmatoidleri. Ahmet Acar Jeoloji Sempozyumu. Bildiri Özleri. 59. ADANA.
  • Dora, O.,Ö., Kun, N. ve Savaşçın, M.,Y., 1986, Menderes Masifinde Bir Soy Mineral: Diaspor. Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi Dergisi. Seri; B. 8, 69-80. İZMİR.
  • Fritsch, E. & Rossman, G., 1988, Colors Involving Multiple Atoms and Color Centers, Part II. Gems &Gemology. 24, 3-18. SANTA MONICA.
  • Hatipoğlu, M., 1988, Minerallerin ve Süstaşlarının Doğal ve Yapay Renklenmeleri. D.E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. İZMİR. (Yayınlanmamış).
  • Kun, N., Dora, O., Ö. ve Candan, O., 1986, Menderes Masifi'nde dev kuvars kristalleri. Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi Dergisi. Seri; B. 8, 192-200. İZMİR.
  • Okay, A., I., 1998, Bursa'da Yeşim Kayasının Peşinde. Cumhuriyet-Bilim Teknik Dergisi. 571, 4-5. İSTANBUL.
  • Shigley, J., E., Dirlam, D., M., Schmetzer, K. & Jobbins, E., A., 1990, Gem Localities of the 1980's. Gems &Gemology. Spring. 4-29.
  • SANTA MONICA. Swingle, L., J., 1976, No Jade, Only Agates in Turkey. Lapidary Journal. March. 2186-2197.
  • SAN DIEGO. Yağcı, N., Dora, O., Ö., 1986, Gördes Berilleri. Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi Dergisi. Seri; B. 8, 319-331. İZMİR.
 




TÜRKİYEDE YARI KIYMETLİ TAŞLARIN DURUMU

Kuyumculuk sektöründe özellikle son yıllarda büyük ilgi görmeye başlayan yarı kıymetli taşların bir bölümü Türkiye’de var; jeolojik oluşum koşulları düşünüldüğünde başka türde taşların bulunma olasılığı da çok yüksek. Ancak Türkiye’de üretim potansiyeli bulunan yarı kıymetli taşların daha sağlıklı değerlendirilebilmesi için öncelikle konuyla ilgili eğitimin yaygınlaştırılması ve yatakların bulunduğu yörelerde yaşayanların bilinçlendirilmeleri gerekiyor. 




Kuyumculukta genellikle gümüş ile birlikte kullanılan mineral ve taşlar, yarı kıymetli taşlar olarak tanımlanagelmişlerdir. Yarı kıymetli taşlar kuyumculuk ve süsleme eşyası yapımında ağırlıklı olarak kullanılırlar. Altın ile kullanılan, ancak dünya çapında gelişmiş kullanılma alışkanlığı yaratılamadığı için pazarda önemli yer tutmayan özel taşlar (oltu taşı, irize opal) da yarı kıymetli taşlar grubunda yer alırlar. Bu tanımlamalar bize kıymetli ve yarı kıymetli taşların sınıflamasında kesin bir sınırın olmadığını göstermesine karşın elmas, yakut, safir ve zümrütün dışında kalan, kuyumculuk ve süsleme sektöründe kullanılan mineral ve taşlar yarı kıymetli taşlar sınıfında yer alırlar.





MİNERALOJİ

Yarı kıymetli taş olarak değerlendirilen çok sayıda mineral ve kayaç vardır. Bunlardan bir kısmı yurdumuzda bulunur ve bir kısmının da bulunma olasılığı jeolojik oluşum koşulları göz önüne alındığında oldukça yüksektir. Bu çerçevedeki bazı yarı kıymetli taşların özellikleri Tablo 1’de gösterilmiştir. 




Tablo 1.de yer alan yarı kıymetli taşlar kendi içlerinde de çeşitlenirler. Çeşitler arasında değer açısından oldukça büyük farklar vardır.

DÜNYA’DAKİ VE TÜRKİYE’DEKİ BAŞLICA YATAKLAR




Opal çeşitleri dünyada başlıca Avustralya, Macaristan, Meksika, ABD-Nevada ve Türkiye’de bol miktarda bulunurlar. Ateş opal Meksika ve Türkiye’de Kütahya ili, Simav ilçesi, Karamanca köyünde bulunur. Karamanca ateş opalleri riyodasit-riyolit olarak tanımlanabilen kayaçların boşluklarında kırmızı, sarı, beyaz şeffaf veya bu renklerin çeşitli tonlarında oluşurlar. Osmanlı İmparatorluğu döneminde Almanlar tarafından işletilmiştir. Günümüzde terkedilmiş ocakların aynalarından ve pasalarından 1mm-1cm boyutlarında ateş opal toplamak mümkündür. TUPRAG tarafından altın madeni olarak ruhsatlanmıştır.





Kıymetli Opal veya diğer adıyla İrize Opal’in ana yurdu Avustralya olarak kabul edilebilir. Türkiye’de de özellikle Eskişehir, Bilecik, Kütahya ve Afyon illerinde volkanik faaliyetlerin etkin olduğu yörelerde ve serpantinleşmiş ultrabazikler üzerine gelen Eosen konglomeralarında hemen hemen her çeşit ve renkte opal oluşumlarına rastlanılır. Opal oluşumları magnezit yataklaşmaları ile yakın ilişkilidir. Eskişehir Dereyalak köyü civarından ekonomik boyutta opal çakılları, konglomeraları oluşturur. Eskişehir-Sivrihisar-Karkın süt opalleri ağsal damarlar halinde serpantinitleri kesmiş olarak gözlenirler.
Dünyadaki jadeid yatakları Guatemala, Japonya, Rusya ve ABD’nin Kaliforniya eyaletinde ve Myanmar(Burma)’da bulunmaktadır. Kretase sonu ve Eosen yaşları arasında oluşan kristalen şist ve plutonik kayaçlarla çevrelenmiş serpantinler içinde bulunur. Ultrabazik ve bazik kayaçların zengin olduğu ülkemizde, nefrit ve jadeidin bulunma olasılığı oldukça yüksektir. Özellikle başkalaşıma uğramış ofiyolit kuşakları gözden geçirilmelidir.
Dünyanın hemen her ülkesinde kuvars oldukça çok bulunmaktadır. Mor kuvars (ametist) Brezilya’daki zengin rezervli yataklar bulunmadan önce çok pahalı taşlar grubuna giriyordu. Türkiye kuvars ve çeşitleri değişik yörelerde bulunmaktadırlar. Balıkesir-Dursunbey-Göğü köyü civarında volkanik kayaçlar içinde çatlakları dolduran ametist kristalleri vardır. Ordu-Fatsa’da liman yapımında kullanılan taş bloklarında ametist damarları gözlenir. Yozgat-Şefaatli, Gümüşhane ve Şebinkarahisar yörelerinde bulunur.






Balıkesir-Biga-Dikmen köyü güney doğusunda şistler içinde krizopras bulunur. Eskişehir-Sivrihisar-Dumluca köyü civarında Mihalıccık-Sazak arasında Osmanlı İmparatorluğu döneminde işlenmiş krizopras oluşumları vardır.
Aydın-Karacasu-Damdere köyü civarında şeffaf ve hafif dumanlı kuvars kristalleri bulunur. Aydın-Koçarlı ilçesi Mersinbeleni Köyü civarında dağ kristali (şeffaf kuvars) ve dumanlı kuvars kristalleri yaygındır. Aydın-Çine ilçesi Topçam, Kırksakallar, Yeniköy, ve Ovacık köyleri civarında dağ kristalleri ve dumanlı kuvars kristalleri bulunmaktadır. Beypazarı-Kırbaşı-Aşağı Çamlar köyü civarındaki feldspat ocaklarında 10-70 cm boyutlu kristal kuvarslar bulunmaktadır.






Kriptokristalin kuvars oluşumu, masif ve bantlı kalsedon oluşumları oldukça yaygındır. Balıkesir-Gönen-Alacaoluk köyü; Çanakkale-Biga Dikmen köyü; İzmir-Aliağa Güzelcehisar Barajı çevresi, Bergama Şakran bucağı, Seferhisar Doğanbey beldesi; Eskişehir-Mayıslar köyü ve Bolu-Kıbrıscık köyü civarında mavi kalsedon oluşumları bulunur. Ankara-Çubuk ilçesinde çizgili kalsedon oluşumu agat olarak değerlendirilmektedir.
Beril ise Rusya, Kolombiya, Seylan, Madagaskar ve Brezilya’da boldur. Manisa-Gördes ilçesinde bulunan ve feldspat üretimi yapılan pegmatitlerde beril vardır. Zaman zaman açık yeşil renkli ve zümrütü andırır şeffaflıkta beril kristalleri bulunmaktadır.






Yozgat-Doğankent-Oruklar köyü yakınlarında granitaplit ve pegmatitlere bağlı olarak rubellit (pembe turmalin) kristalleri bulunmuştur. Gelişmiş dilinimleri nedeniyle işlenememektedir.
Diyaspor yatakları Türkiye, Urallar, Yunanistan, ABD ve Çek Cumhuriyetinde vardır. Türkiye diyasporları kalite bakımından yüksek değerlidir. Menderes masifi kenar zonlarında yer alan zımpara yataklarında gözlenir. Muğla-Milas-Mersinet-Küçükçamlıca tepe boksit-alümina ocak işletmesinde damarlar halinde, şeffaf, sarı-yeşil renkli diyaspor kristalleri bulunur.
Feldspat çeşitleri yarı kıymetli taş olarak kullanılmaktadır. Yurdumuzda Aydın-Çine feldspat işletmelerinde şeffaf feldspat kristalleri mevcuttur. Simav-Söğütcük yöresindeki pegmatitlerde, iyi kristallenmiş feldspatlar bulunur.
Gröna çeşidi pirop, Güney Afrika ve Rusya’da boldur. Grossular, Srilanka, Madagaskar, Meksika ve Kanada’da bulunur. Yurdumuzda Aydın-Yatağan-Hacımescitlen köyü civarında şistler içinde 1-6 cm boyutlu almandin kristalleri vardır. Eskişehir-Sarıcakaya- İğdir dere kumları içinde ufak pirop kristalleri görülür.
Olivin, Burma ve Kızıldeniz’de St. John adasında, Mısır, Seylan ve Brezilya’da bulunur. Osmanlı sarayında Mısır’dan geldiği söylenen ve Zebercet olarak adlandırılan iri kristal olivinler vardır.




MADEN İŞLETME YÖNTEMLERİ
Yarı kıymetli taşların işletilmesi basit madencilik işlemleriyle gerçekleştirilir. Genellikle açık ocak işletmeleri olarak kazma, kürek ve kayacı kırıcı olarak el murçları ve gerektiğinde ufak benzinli kırıcı ve deliciler kullanılır. Pegmatitlerde yarı kıymetli taş cepleri, içerdikleri yarı kıymetli taşları tahrip etmeyecek şekilde dikkatli kazma işlemleriyle temizlenirler.
Jeolojik yapının ve yarı kıymetli taşların litolojideki dağılımına göre mekanize işletmeler de şekillenebilmektedir. Bugün Avustralya Queensland’da Cragg asil opal madeninde 41 iş makinesi çalışmaktadır. Bölgede yeni bir ocak açılırken önce 75 cm çaplı sondaj ile 20 metre derinliğe kadar kuyu açılır. Opal varlığını gösteren işaretler aranır. Şayet bir işaret bulunursa işçi ekibinden bir kişi ip ile kuyuya inerek renk kontrolü yapar. Üretim yapılabilecek bir bölge bulunmuşsa buldozerler ile opal bulunan tabakanın üstü temizlenir. Derinliği 2,5 ile 12 metre arasında 60x15 m genişliğinde bir alan açılır. Opal varlığına göre yapılacak üretim ile açık ocağın şekli belirlenir. Bulunan en büyük opal 1m x 60 cm x 25 cm boyutludur (1907).
Myanmar (Burma) jadeidleri serpantinleşmiş peridotitler içinde dayklar halinde birincil olarak ve bunlardan türeyen ikincil blok ve çakıllardan oluşur. Jadeid dayklarını tanımak kolaydır, tarihsel boyutta üretim, dayka yakın bir yerde ateş yakıp üzerine su dökerek kayaçta çatlaklar oluşturmak şeklinde yapılmıştır. Şimdilerde basit kırıcı ve kazıcılarla jadeid daykı öncelikle temizlenir sonra patlayıcılar ve çekişli kırıcılar kullanılarak üretim sağlanır.




Ülkemizde yarı kıymetli taş üretiminde belli yeni maden üretim yöntemleri, genellikle uygulanmamaktadır. Aydın-Koçarlı yöresinde kuvars işletmesi ve Eskişehir Mayıslar Köyü mavi kalsedon işletmesinde basit maden üretim yöntemleri kullanılır. Mayıslar’da limonitli cevherleşme zonundan delme patlatma ile üretim yapılmaktadır. Buradan çıkartılan kalsedonların işlenmesi için tesis kurma çalışmaları vardır. İşletme başvurusu bulunan Bolu-Kıbrıscık mavi kalsedon yatakları, 1.5 m kalınlığında bir damar halinde oldukça yaygın yataklaşma gösterir.







---------





mor yeşim taşın memleketi-Bursa,bir tek orada çıkarmış. Türkiyenin elması olarak kabul edilen taşı:diaspore-şeffaf,sarımsı yeşil renklerde diaspore kristali :memleketi Muğla-Milas-Mersinet-Küçükçamlıca.Yeşil zümrütün (beril) memleketi ise:Manisa-Gördes-Erzurum-Şenkaya ve bu memleketlerde bir de pembemsi morganit,sarımsı heliodor,grimsi mavi akuamarin de bulunmakta.Şimdi sırasıyla sadece taşı ve memleketi: Agat taşı:Ankara-Çubuk-Susuz köyü civarı.Şeffaf opal ve taşlaşmış ağaç agat:Bilecik-Yalakdere köyü.Aktinolit taşı:Tokat-Erbağ.Apalit taşı:Bitlis-Yayladağa-Hatay-Bilecik-Urfa.Aragonit mercanı taşı:Antalya.Azurit taşı:Karadeniz.Kiyanit(dişten)taşı kuvars ile biolit mika ile birlikte bulunur:Manisa-Demirci-Üşümüş-İsmailler köyü.Mavimsi gri laciverte kaçan renkte akuamarin kristalleri:Yozgat-Akdağamadeni-Bitlis masifi.Dumortierit taşı turmalin,kiyanit,topaz ile birlikte bulunur:Eskişehir-Bitlis masifi alce.Florit taşı uraniyum mineralleri ile birlikte bulunur (leylak,mor,yeşil,sarı,beyaz renklerde olur):mor olanı:Kırşehir-Kaman-Çiçekdağı.yeşil olanı:Yozgat.beyaz olanı:Bursa-Uludağa.Granat(garnet)-Lal taşıdır,Almandin taşı:Muğla-Menderes masifi-Milas-Alabandin-İzmir menderes Görece köyü dere yataklarında-Manisa-Demirci-Akdağ.Pirop kristalleri:Eskişehir-Sarıcakaya-İğdir dere kumları içinde.Uvarovit taşı kronit,kemmererrit ile birlikte bulunur,yeşil renkte ve kübre kristal yapıdadır:Bursa-Hatay-Elazıdağ.Jadeit yeşim taşı (leylak,yeşil,morumsu ve çok nadir olarak da siyah renkte olur):Bursa-Harmancık.Jasper taşı:sert mavi renkte,çeşitli renklerde de bulunmaktadır,yeşilimsi kırmızımsı renkte olana-kantaşı denir(bunun memleketi belirtilmemiş).Kalsedon taşı-jel yapılı,mat,şeffaf,yarı şeffaf:mavimsi,morumsu,opal,jasper ve krizopras oluşumlarıyla birlikte bulunur:Esişehir-Sarıcakaya.leylak mor kalsedon çakılları:Tokat-Zile.ametist ile birlikte böbrek yapılı kalsedon:Yozgat-Bolu-Kıbrıscık-İzmir-Seferihisar-Yukarıdoğanbey.(jeotermal kaynaklar ve fay çatlakların olduğu yerde bulunur).Kordiyerit,iyolit taşı andalozit ile birlikte bulunur,koyu mavi renktedir:İstranca masifi-Demirköy plütonu-Menderes masifi-Simav.

Korund taşı:pembe kırmızımsı olana-yakut denir,mafi olana-safir denir,manyetit,topaz,turmalin,diyaspor boksitli kayaçlarda bulunur:Menderes masifi zımpara yatakları.Krizopras taşı-avanturin taşı:koyu yeşil olanı:Eskişehir-Sivrihisar,sarımsı yeşil olanı:Manisa-Alaşehir.Kuvars taşı:iri dumanlı kuvars ile citrinle birlikte bulunur,gnays oluşumu içinde siyah turmalin(şörl) de rastlanır:Aydın-Çine-Koçarlı dağa köyleri-Karacasu-Menderes masifi-Asmasifler köyü-Beypazarı-Kars-Kağızman.Malahit taşı:koyu yeşil konsantrik desenli,bakırlı kayaçlarda pirit,azurit,krizokol,kovelin,kuprit ve bornit ile birlikte bulunur:memleketi Karadeniz bölgesi.Almandin kristalleri:Aydın-Hacımescitlen köyü.Bantlı agat taşı:Ordu.Pembe turmalin:Yozgat-Şefaatlı-Gümüşhane-Şebinkarahisar yörelerinde-Doğan kent Oruklar köyü.Olivin taşı:Edirne.Yakut taşı:Malatya Siyah kehribar,yeşil opal:Erzurum.Kemmerrit taşı:Erzincan.Agat taşı çeşitleri:Ankara Mavi kalsedon taşı,granat,rodonit taşı:İzmir-Aliağa güzelcehisar barajı-Bergama şakran bucağı-Seferhisar doğanbey beldesi. Siyah turmalin,disten,akuamarin:Manisa. Ametist,kuvars:Balıkesir-Dursunbey göğü köyü civarında. Krizopras taşı:Biga dikmen köyün güney doğusunda-Çanakkale. Kalsedon opali:mavisi-Mayıslar köyü,süt opali:Sivrihisar-Karkın,her çeşit ve renkte olan opaller:Afyon-Bilecik. Geniş ölçüde kuvars yatakları bulunan:Aydın-Çanakkale-Hakkari. Manyezit taşı:opal,kalsedon ile birlikte bulunur:Afyon-Kütahya-Erzurum. Oltutaşı,linyit:odun köürü içinde yer altı katmanlarında bulunur ve Türkiye dünyaca en büyük rezervine sahiptir (memleket belirtilmemiş).Ateş opali:dünyaca ünlü turuncumsu kırmızı olan:Kütahya-Simav,kahverengimsi olan:Bursa-Harmancık,yeşil renkte zümrüt opali:Erzurum-Şenkaya. Obsidiyen-simsiyah,gri siyah,benekli,nadir olarak yosun desenli parlak olanları:Kars-Erzurum-Sarıkamış Yayıklı köyü ormanlık arazi üzerinde. nadiren yeşilimsi olanı:Bitlis-Nevşehir,camsı(vitrofirik)olanı:Mescitli. Güneş taşı(oligoklas-feldispat)-kırmızı ışıldak gibidir:Bilecik feldispat ocaklarında. Olivin taşı-zeytin yeşili kahverengimsi:Toros dağları,şeffaf yeşil olanı(peridot):Muğla-Bursa. Ortoklas taşı-renk değiştiren şeffaf kristal olana:Aytaşı denir(beyaz,sarı,turuncu,mavimsi renklerde bulunur):Aydın-Çine-Ovacık-Yeniköy köyleri-Muğla yatağan feldispat ocakları. Rodonit-morumsu renkte siyahımsı mangan:İzmir-Konak ilçesi-Payamlı köyü yolu üzeri. Rodokrozit taşı-konsantrik şekilde morumsu renkte:İzmir-menderes ilçesi efemçukuru. Rutil ve rutil kuvars:İzmir-Ödemiş-Bursa-Keles.Sepiyolit-ultrabazik kayalarda serpentin ve manyezit ile birlikte bulunur,kil oluşumlarında ise sediman olarak bulunur:Eskişehir Smitsonit taşı-ikinci mineral oluşumu olarak gelenit,sfelerit,seruzit ve anglezit ile birlikte bulunur(memleket belirtilmemiş). Spekülarit taşı-metalik parıltılı şeklindedir:Kayseri-Yozgat-Sarıkaya manganez yatakları-Malatya-Pötürge. Topaz taşı-metamorfe olmuş kayaçlarda apatit,disten ve turmalin ile birlikte bulunur:Bursa-Keles-Malatya-Pötürge-Simav. Zirkon:Şile sahilinde-kumun içerisinde mm. ve mikron boyutlarda bulunan ve metamorfik kayalarda da rstlanan Kristallerdir.

Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol