TABLO 1. Kuyumculukta kullanilan kiymetli ve yari kiymetli taslarin muhtelif özellikleri

Basta Amerika olmak üzere bu konuda gelismis ülkeler Almanya, Japonya, Avusturya, Belçika, Hollanda, Israil v.s. ülkelerde yüzlerce küçük çapta kurulus dünyanin muhtelif yerlerinden ham tas ihracati ve ithalati yapmaktadir. Bunlarin sadece birkaç yüz çesidi Amerika'da faaliyet göstermekte olup ilgili dergilerde bu kuruluslarin ilanlari yeralmaktadir.

Kiymetli taslarin ve dogal elmasin %80'den fazlasini "Diamond Trading Co. Ltd" ve "Industrial Distributors Ltd" pazarlamaktadir. Dünya elmas pazarlari "De Beers Consolidated Mines Ltd" tarafindan denetlenir.

"The Diamond Producers Association" (Elmas Üreticileri Birligi) üretimlerinin önemli bir bölümü "Diamond Purchasing and Trading Co" (%50'si De Beers'in) ya aktarilir. Buradan elmaslar De Beers'in "Anglo American Corp. of South Africa Ltd" vasitasiyla dolayli olarak kontrol ettigi CSO'nun bir kolu olan "Diamond Trading Co" ya gider. "The Diamond Trading Co." elmaslari dünya fiyatlarindan %10 daha ucuza pazarlar ve sirketin Londra'daki bir kolu vasitasiyla elmaslar dünya pazarlarina sürülür.

Dünyanin belli basli elmas isleme merkezleri Belçika ve Israil'dir. Ayrica 1982 yilinda Hindistan'da gelisen büyük endüstri (350.000 yontucunun külübelerinde gelistirdikleri endüstri)  dünya pazarlarini etkilemistir.



 

3. TÜRKIYE'DE DURUM

3.1. Ürünün Türkiye'de Bulunus Sekilleri

Türkiye'de süs tasi sektörü oldukça yenidir. Üretim yapilan yataklar konusunda kesin bir bilgi yoktur. Türkiye degerli süs tasi yataklarina sahip degildir. Yari kiymetli süs taslarimiz kismen degerlendirilebilmektedir.

Tarihi bilgilerde zümrüt, yakut ve safir bulundugu ifade edilmekte ise de kayda deger herhangi bir üretim bugüne kadar gerçeklesmemistir. Literatürde geçen sadece Simav'da bulunan ates opal'dir. Diger ülkelerle kiyaslandiginda, önemli çapta isletilen bir yatagin bulundugu söylenemez.

3.2. Rezervler

Rezerv bilgileri mevcut degildir. Bu konuda simdiye kadar yapilmis gerçekçi bir çalismada mevcut degildlr. Bu bölümde bilinen kiymetli taslar ve bulunduklari yerleri belirtmekle yetinecegiz.

I- Agat

Pek çok çesit ve çok iyi kalitede, Türkiye'ye has özel Agat (Ankara-Çubuk) dünyaca meshurdur. Lace Agat (çizgili agat) olarak bilinmektedir. Ayrica Yosun Agat, Agaç Agat türlerinin pek çogunu hemen her yörede bulmak mümkün olabilmektedir.

II- Ametist

a- Koyu ametist,

b- Ufak kristalli ametist,

c- Açik renk ametist.

Bu kiymetli tas Türkiye'de Balikesir-Dursunbey-Gügü köyü'nde, ayrica Ordu-Fatsa, Gümüshane, Sebinkarahisar ve Yozgat'ta bulunmaktadir.

III- Amber (Kehribar)

Vaktiyle çok islenmistir. Koyu kahve renginden açik kahve rengine kadar degisik türleri vardir. Dogu Anadolu'da muhtelif yerlerde, Iç Anadolu'da bulunmaktadir.

IV. Kuvars

Bulundugu yöre

Siyah kuvars

Dumanlu kuvars

Seffaf kuvars Aydin-Çine, Manisa

Sari kuvars

Pembe kuvars

Kirmizi kuvars (çok ender)

Yesil kuvars (çok ender)

Kuvars kristalleri Aydin Çine, Manisa, Hakkari

V- Opalitler

Muhtelif renklerde Türkiye'nin birçok yerinde bulunabilmektedir.

Yosun opal Çankiri Eskisehir v.s.

Beyaz opal (süt opal) Eskisehir Sivrihisar

Yesil opal

Agaç opal

v.s. gibi çesitleri bol miktarda mevcuttur.

VII- Kalsedon

Koyu kalsedon

Açik kalsedon Eskisehir Saricakaya

Beyaz mavi kalsedon

Bantli kalsedon ve Türkiyenin muhtelif yerlerinde

VIII- Obsidiyen

Volkanik arazinin karakteristik tasi olan bu tasin hemen her cins ve kalitesi, Dogu Anadolu ve Iç Anadolu'da bulunmaktadir.

IX- Jasper

Türkiye'de agat gibi en çok bulunan yari kiymetli tas olup Balikesir, Manisa, Bursa ve hemen hemen her yerde bulunmasi mümkündür.

Bunlarin disinda dünyada nadir bulunan bazi süs taslari Türkiye'de bulunmaktadir.

Bunlardan kemererit (Erzincan-Kop daglarinda) krom cevheri islenilen ocaklarda nadiren bulunmaktadir. Diger bazilari ise, diyaspor (Mugla civari), psöydolösit, vanadinit ve Yozgat-Dogankent pembe turmalini dir. Bu zuhurlar isletilebilir nitelikte olmayip zuhur nitelikleri ile dikkat çekmektedir. Ayrica Türkiye' ye has dünyaca bilinen özel taslar

A-Oltu tasi (Erzurum)

B- Lüle tasi (Eskisehir)

C- Siyahmercan (Ege Denizi kiyilari ile Çin' de bulunur. )

3.3. Tüketim

3.3.1. Tüketim alanlari

Izmir, Istanbul ve Ankara'da atölye bazindaki çok küçük birkaç isyeri haricinde ülkemizde belirli bir üretimin varligindan söz edilemez. Tüketim genelde ithalat yoluyla karsilanmaktadir. Ülkemiz ihtiyaci olan süs esyasi imalatinda, gerekse son yillarda artis gösteren turim sektöründe hizmet veren satis magazalarinda pazarlanan esyanin imalatinda tamamen ithal hammadde kullanilmistir. Ayrica islenmis tas olarak ithal edilen malin önemli bir bölümünün kuyumcu atölyelerinde gümüs ve altin isçiligi ile birlikte islenerek yurt disina ihraç edildigini dis ticaret verilerinden ögreniyoruz.

3.3.2. Tüketim Miktar ve Degerleri

Bu konuda bilgi mevcut degildir. Yalniz eskiye oranla önemli bir artistan söz edebiliriz.

3.4. Üretim

3.4.1. Üretim Yöntemi ve Teknolojisi

Ülkemizde kayda deger bir üretim yoktur. Su anda küçük atölyeler muhtelif yollarla hammadde ihtiyaçlarini temin etmektedir. Bunlarin miktari da yilda birkaç tonu geçmemektedir.

Sektörde ki ana ve tali is alanlari;

1- Süs taslarinin ziynet esyalarinin yapilmasi için taslarin imali,

2- Süs taslarinin imalatinda kullanilan asindirici malzemenin imali,

3- Süs taslarinin imalatinda kullanilan makinalarin imali,

4- Yan aksesuar imalati (testere v.s),

5- Imal edilen taslar için gümüs isçiligi olarak siralanabilir.

Kiymetli taslar kesme, asindirma, sekillendirme, cilalama gibi islemlerden sonra pazara arz edilir. Bu islemler, ya çok ileri teknoloji ile kurulmus tesislerde veya ufak çapta el sanatlari agirlikli atölyelerde olabilir. Türkiye'de özellikle bu ikinci bahsedilen atölye bazinda isyeri olusturulmasi konusuna önem verilmelidir.

3.4.2. Sektörde Üretim Yapan Önemli Kuruluslar

Bu konuda ihtisaslasmis ve özellikle kiymetli taslarla ilgili çalisma ve üretim yapan yeterli bir kurulus yoktur. Islenmis süs taslari ve taklit taslarin hemen hemen tamami yurt disindan ithalat edilmektedir.

Ege Üniversitesi bünyesinde kiymetli taslarla ilgili çalisma yapan bir bölüm mevcuttur. Ayrica Istanbul, Izmir ve Ankara'da bu iste ugrasan birkaç sahsin ufak çapta atölyeler bulundugu bilinmektedir.

3.4.3. Üretim miktarlari hakkinda bilgi yoktur.

3.5. Dis Ticaret

3.5.1. Ithalat

Türkiye' nin süstasi ithalati tablo 8' de sunulmustur.

3.5.2. Ihracat

Türkiye' nin süs esyasi ihracati tablo 9' da sunulmustur.

TABLO 8. Ithalat durumu (miktar=M. kg, deger= x1000 $)

TABLO 9. Ihracat durumu (miktar: M kg, deger D= x1000 $)4. MEVCUT DURUMUN DEGERLENDIRILMESI

Türkiye, dünya piyasasinda diger ülkelerle rekabet edebilecek degerli süs tasi yataklarina sahip degildir. Jeolojik olarak zuhur çapindaki veriler arastirmaci kuruluslarin ileriye yönelik çalismalarinda ipucu olabilir.

Türkiye, yari kiymetli taslar konusunda gerek çesitlilik, gerekse rezerv ve kalite bakimindan oldukça sansli görülmektedir (agat, jasper, kalsedon, ametist, obsidiyen v.s.). Süs taslari konusu diger madencilik konulari ile ayni mütalââ edilmemelidir. Bu sektör gerek hammadde gerekse imalat teknolojisi olarak apayri bir konuma sahiptir. Bu nedenle, degerlendirme ve önlem alma konusunda sektörün özelliklerinin çok yakindan bilinmesi bir kat daha önem kazanmaktadir.

Türkiye, bu sektöre diger madencilik dallarindan farkli olarak, yaratacagi istihdam imkanlari açisindan yaklasmalidir.

Çünkü benzer ülkeler, bu sektör sayesinde büyük is imkanlari, dolayisiyla döviz gelirleri saglamislardir (Hong-Kong, Tayland, Hindistan, Italya, Brezilya v.d). Hammadde ihracati yönünden mevcut ülkelerle rekabet sansi çok fazla degildir. Özellikle uzak dogu ülkeleri ve Brezilya, Meksika gibi ülkeler simdilik bu konuda dünya pazarlarini ellerinde tutmaktadir. Türkiye simdilik bu konuda pek sansli degildir.

Yari kiymetli taslar genellikle gümüs ile birlestirilmek suretiyle muhtelif tür takilar olusturmaktadir. Son yillarda bu konuda yurtdisindan önemli miktarda islenmis süs tasinin ithal olundugu gerçegi gerek yurtiçi talebin gerekse turizm sektörünün talebinin yüksek olusunun dogal sonucudur. Bu nedenle konunun Kültür ve Turizm Bakanligi bünyesinde tesvik edilen el sanatlarini gelistirme ve destekleme projeleri kapsamina alinmasinda yarar görmekteyiz (halicilik v.b. gibi) ve kuyumculuk sektörü ile el ele gitmesi gereken bir konudur. Baslangiçta madencilik açisindan önemli olmayan bir durum söz konusu ise de zamanla artan küçük isletmelerin taleplerinin entegrasyonu bu sektörde önemli bir canlilik beklenebilir.

Konuya iliskin alinmasi gereken tedbirler:

- Yari kiymetli tas rezervinin yogunlastigi Eskisehir, Kütahya, Bilecik, Çankiri, Bursa, Ankara, Afyon, Kars v.s. gibi vilayetlerde bu konuda kurulacak küçük ve orta ölçekli atölyelerin KOSGEB bünyesinde tesvik edilmesi,

- Maden Dairesinin özellikle yari kiymetli taslar için ayricalikli bir kararname çikararak bunlarin hammadde olarak ihracatini yapan kuruluslar hariç olmak üzere tesvik edilen küçük atölyelerin ve amatör kuruluslarin hammadde gereksinimlerinin dogal yollardan temini sartlarina kolaylik getirilmelidir. Bir müsaade ile sertifika sahiplerinin yillik belli bir aidati ödemek kosuluyla tas teminleri serbest birakilmalidir. Küçük atölyelerin yillik 1-2 ton civarinda, orta ölçekli atölyelerinde 3-5 ton civarinda hammadde tüketecegi göz önüne alindiginda bu konuda maden isletmeciliginin beklenmesi haksizlik olacaktir.

Küçük ve orta ölçekli isletmelerin yaratacagi istihdam ve ülke ekonomisine yarari, zaman içerisinde hiç de gözardi edilmeyecek düzeye gelecektir.

- Bu konuda meslek okullarindan baslayan egitimin yayginlastirilmasi gerekmektedir.

- Turizm sektörü bu sektörü tesvik edilecek en önemli potansiyeldir.

Inaniyoruz ki sektör, zaman içerisinde gelisim düzeyini kisa zamanda tamamlayarak diger ülkelerle rekabet edebilecek ciddiyette kuruluslar olusturulacaktir.