.
SüS TaŞLaRı
Doğal Kıymetli TaŞLaR

ELMAS





Kimberlit
ne anlama gelir?

İçinde elmas kristalleri bulunan, çok olivinli peridota benzeyen bir kayacın breş ve tüfleri. (Maden işletmelerinde buna “blue ground, blaugrund” denir, bk. pip.)

Mavi zemin. Elmasların oluştuğu volkanik mineral.




Kimberlit, Adını 1870 yılında ilk defa bulunduğu Güney Afrika’nın Kimberley şehrinden alan kimberlit, elmas oluşumuna sahiplik yapan volkanik bir kayaçtır

Oluşumu

Yüzeye yakın yerlere küçük volkan bacaları, dayk ve siller halinde yerleşirler. Hibrit, akışkan ve potasyumca zengin, esas olarak olivin az miktarlarda da diopsit, kalsit, serpantin,gamet, ilmenit, phlogopite, spinel ve diğer minerallerden oluşur. Kimberlitler, tipik olarak dondurma külahı şeklinde olup derinlere gidildikçe daralırlar. Derinlikleri 150 ve 450 km arasında değişir. Bilinen en büyük kimberlit bacası oluşumunun çapı 1 km’den azdır. Bu bacaların jeolojik yaşları da farklılıklar göstermektedir. Örneğin; Güney Afrika’daki bacalarPrekambriyen, Avustralya’dakiler Oligosen, Brezilya’dakiler Mezozoyik ve Rusya’dakiler Permiyen döneminde oluşmuşlardır. Kimberlitlerin taşıma yatakları ise yüksek miktarda yağış ve sıcaklığın olduğu jeolojik dönemlere işaret eder.




Elmas, ekonomik öneme sahip magmatik kökenli bir mineraldir. Sertlik ölçeğinde en üstte yer alan elmasın oluşumu için yaklaşık 3000 MPa basınç ve 800 C° sıcaklığa ihtiyaç olduğu belirlenmiş olup, bu da kıtasal alanlarda en az 100 km derinliğe karşılık gelmektedir. Elmasyaygınca bilinen mücevher olma özelliği yanında aşındırıcı malzeme olarak da kullanılır. Elmasların yaklaşık 200 km kadar derinliklerde oluştuğu düşünülmektedir. Bu derinliklerde basınçlar çok yüksektir ve bu sebeple uygun bileşimli kayaçlarda karbonun yüksek basınç formu olan elmas meydana gelir


Çıkarım Yöntemleri

Elmas sahaları bulunurken havadan ve yerden arama yapılmaktadır. Yerden yapılan aramalarda, manyetik yöntemler kullanılır. Çünkü ; kimberlit oluşumları yan kayaçlara göre yüksek oranda manyetik mineraller içermektedir. Ana kaynağın tespiti için ise; akarsular ve derelerdeki taşıma malzemeler incelenerek prope garnet, ilmenit, krom ve spinel gibi belirteç minerallerin olup olmadığı araştırılır. Örneğin ; Botsvana’nın Kalahari Çölü kıyısındaki kimberlit bacası 1973 yılında maden arayıcıları tarafından yerin 40 metre derinliğinden elmas tanelerine bağlı garnet ve ilmenit minerallerini yüzeye taşıyan “termitler” sayesinde bulunmuştur. Kimberlit oluşumlarının olduğu yerlerde açık ocak ya da yer altında elmas madenciliği yapılmaktadır. Güney Afrika’daki Premer Madeni başta açık yöntemle başlamış ; fakat sonraları bir gabro siline rastlanınca yer altı olarak devam etmiştir. Taşıma yataklarında ise, bu madencilik türü kazı-yükleme-taşıma şeklinde gerçekleşmekte ve buldozer-yükleyici-kamyon kullanılmaktadır. Bazı yerlerde ise dredging yapılarak okyanus tabanı taranmaktadır. Özellikle Nabibya kıyılarında çok gözlenen bu durum özel gemilerle yapılmaktadır. Bu modern madenciliğin yanında çok ilkel koşullarda da Afrika’da madencilik yapılmaktadır.

Elmas ve Kimberlit İlişkisi

Elmas kristallendikten sonra kabukta yukarıya doğru baca şekilli iletim kanalları ile yükselir. Elmas taşıyıcı bacalar yüzeye doğru giderek genişleyen bir geometriye sahiptir. Bu bacalardan yükselen asıl gereç ultramafik bir magmatik kayaç olan kimberlittir. Elmas kimberlit kütlesi içinde saçılmış halde bulunmaktadır. Elmas bakımından en verimli kimberlit bacaları Güney Afrika’da bulunmaktadır. ABD’de (Arkansas) benzer bir elmas yatağı vardır. Ancak bu yatak tümüyle işletilmiş olup günümüzde sadece turistik amaçlarla kullanılmaktadır. Ayrıca her kimberlit oluşumu elmas içermemektedir.

Manyetik Minerallerin Ayrılması

Elmas konsantrasyonunda yer alan jigler, yıkama ile elde edilmekte, daha sonra ağır ortam yıkama bölümünde öğütülmüş ferrosikondan hazırlanmış ortamda kayaç oluşturan mineraller ayrılmaktadır. Bu işlemden sonra ise ilmenit ve garnet, konsantre elektromanyetik ayrıma tabi tutularak ayrılmakta ve gres kaplı masalara beslenmektedir. Masaların üzerindeki gresin yakaladığı elmaslar da elle toplanarak ayırma işlemi tamamlanmaktadır




---------------



Elmas, 900-3300 milyon yıl önce yeryüzünün 150-200 km altında kristal karbon şeklinde oluşmuştur. Yeryüzüne nispeten küçük patlamalı volkanlarla taşınmıştır. Elmasın anakayacını teşkil eden kimberlitlerin yerleşmesi, yerkabuğunun derinliklerine kadar inen kırıklar tarafından kontrol edilmiş- tir. Kimberlit magmasının, kabukaltı seviyelerden fay zonlarını takiben satha çıktığı düşünülmektedir. Elmas, flogopit, korendon ve pirop kristalleri içeren, uçucularca zengin bir kimberlitik kristal topluluğu, muhtemelen erken rift faylanma sürecine bağlı derin kırıklar boyunca yükselerek kimberlit bacalarını oluşturmuştur. Elmasın anakayacını teşkil eden kimberlit, diyabazlar içinde aranmalıdır; elmas içeren peridotitlere de rastlanmıştır.

Elmas içeren kimberlit, volkanik bir kayaçtır; petrografik olarak porfirik pikrittir. Kimberlitlerin petrografik özelliklerinin araştı- rılması; karbonatlaşma, silisleşme, ikincil sülfürlerin yeralması, kil mineralleri ve kloritleşme şeklindeki yaygın alterasyon nedeniyle çok zordur. Kimberlitlerin ilmenit indeksi (FeO + TiO2 : 2 K2O + MgO = İlmenit indeksi) 0,47'den küçüktür. Nb:Zr oranı yüksek, Ba:Rb oranı düşük, Nb:La oranı yüksektir. Mevcut kimberlitlerin takriben sadece %10'u elmas içerir. Bulunduğu yerlerde elmas, miktar olarak o kadar azdır ki tenörü tayin etmek için 20 ila 50 tonluk numuneler gerekir. En büyük elmas konsantrasyonları, ayrışmış kalıntı yataklarda görülür. Kimberliti teşkil eden mineraller şunlardır: Olivin, biyotit, flogopit, grönapirop, piroksenler (enstatit, diyopsit), perovskit (titanlı mineral), apatit, spinel, rütil, kromit, korendon, disten. Kimberlit sahasında elmasların dağılımı, tenörü ve kalitesi; magmanın çıkış derecesi, beslenme kanallarının boyutları ve münferit bacalar veya intrüzyon sırası gibi birçok faktör ile kontrol edilmektedir. Elmas tenörleri, eser ile 102 karat/100 ton, 1,2 mm üzeri büyüklükte elmas arasında değişir. Boyutları 1,2 mm'den küçük elmaslar miktar olarak boldur, fakat ticari tenörlerin tespitinde dikkate alınmazlar. 1000 tonluk numunelerden elde edilen elmaslar için ortalama 60- 76 ABD doları/karatlık bir fiyat tespit edilmiştir.

Bazik ve ultrabazik kayaçlar cenneti olan ülkemiz, jeolojik devirler boyunca yoğun bir magmatik ve yapısal evrim geçirmiştir; halen bu evrim, sık sık yaşadığımız depremler, diri faylar, dünyaca ünlü jeotermal kaynaklar ve volkanizmanın son ürünleri ile devam etmektedir. Hasan Dağı, Erciyes Dağı, Nemrut Dağı, Süphan Dağı, Tendürek Dağı ve Ağrı Dağı uluslararası tanımlamada aktif olarak kabul edilen uykudaki yanardağ- larımızdır. Kuzey Anadolu Fay Zonu, Ölü Deniz Rifti ve muhtemelen onun batıya atılmış devamı olan Ecemiş Koridoru, yer kabuğunun derinliklerine kadar inen önemli fay zonlarıdır. Sayısız önemli tali faylar, oldukça yaygın grabenler, dalma-batma ve bindirme zonları, ülkemizin en önemli özelliklerindendir. Başta Ölü Deniz Rifti, Ecemiş Koridoru, Kuzey Anadolu Fay Zonu ve grabenler olmak üzere kimberlit bacalarının yerleşmesine elverişli birçok yapı mevcuttur. Kahramanmaraş, Sivas, Çorum, Kastamonu, Uşak ve Bursa'da olmak üzere halen elmas aramalarına elverişli on adet hedef saha tespit edilmiş bulunmaktadır.

 


Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol